Historia
Niewielki zamek Štandl został zbudowany w połowie XIII wieku, na miejscu okresowo zasiedlanym przez człowieka już od czasów eneolitu, a następnie wykorzystywanym w młodszej epoce żelaza. Należał on do grupy strażnic czuwających na granicy Moraw i Śląska. Jego rolą było zapewnienie pomieszczeń dla zbrojnej drużyny, ochraniającej kolonizowane wówczas tereny podnóża zachodniej części Beskidów oraz kontrolującej szlak przez bród na granicznej rzece Ostravicy, prowadzący do Cieszyna i dalej na Śląsk oraz do Krakowa. Pod ochroną zamku mogły być również położone w okolicy, znane z przekazów pisemny wsie (np. Frýdeberk), choć sam Štandl nigdy nie został odnotowany w średniowiecznych dokumentach.
Fundatorem zamku prawdopodobnie byli biskupi ołomunieccy, którzy oddać mogli pieczę nad nim panom z Deblína. Ci byli na służbie biskupiej od połowy XIII wieku, a o tym, iż jeden z członków rodu dowodził miejscowym garnizonem, świadczyłoby odkrycie na terenie zamku brązowego okucia z herbem Deblín, porzuconego pośród wielu innych militariów. Miejscowym zarządcą mógł być Artleb z Deblína, który jako lennik biskupa ołomunieckiego miał za zadanie lokować miasto Brušperk, z którego pisał się od 1278 roku. W okresie tym na północno – wschodnich Morawach coraz większą rolę zaczynał też odgrywać wywodzący się z Saksonii ród Stange. W 1277 roku biskup ołomuniecki Bruno z Schauenburga nadał swemu marszałkowi Dětřichowi Stange wieś Sviadnov, położoną w niedalekiej odległości od zamku Štandl. Mogło to oznaczać koniec służby Artleba z Deblína na zamku Štandl, związanego odtąd ze wspomnianym Brušperkiem.
Po śmierci Bruna z Schauenburga w 1281 roku, biskupem ołomunieckim został Dětřich z Hradca, kontynuujący osadniczą politykę poprzednika. Nowy biskup dążył również do rozwoju handlu poprzez poprawę bezpieczeństwa oraz wzmocnił na północnych Morawach system lenny. Między innymi w 1288 roku wystawił akt, w którym wierność ślubowali mu Erkembert, Dětřich i Jindřich Stange, przy czym według dokumentu, gdyby jeden z braci wystąpił przeciwko biskupowi, wszyscy mieli utracić powierzone im dobra. Prawdopodobnie niedługo potem, pod koniec XIII wieku, jeden z członków rodu Stange założył gródek Lipiny przy wsi Frýdeberk, położony bardzo blisko zamku Štandl. Już jednak na początku XIV wieku rodzinę Stange wyparli panowie z Frýdlantu.
W pierwszej ćwierci XIV wieku na terenach biskupstwa ołomunieckiego zapanował chaos spowodowany wewnętrznymi konfliktami. Jeśli garnizon stacjonujący na zamku Štandl pozostał lojalny względem biskupów i nie przyłączył się do części rycerstwa grabiącego okoliczne ziemie, to musiał znaleźć się w ciężkim położeniu. Być może właśnie wówczas doszło do spalenia wieży zamkowej, co prawda po krótkiej przerwie odbudowanej, ale o skromniejszych odtąd rozmiarach. Przypuszczalnie wówczas też przerwano prace nad obwarowaniami podzamcza gródka Lipiny. Odbudowany Štandl funkcjonować mógł do 1327 roku, kiedy to księstwo cieszyńskie zostało zhołdowane przez króla czeskiego, a utrzymywanie licznych strażnic na granicy stało się zbędne.
Architektura
Zamek założono na wzgórzu o wysokości 350 metrów n.p.m. U jego podnóża od północy, a w nieco dalszej odległości też od wschodu, przepływała rzeka Olešná, która mogła być ważnym elementem obrony, zwłaszcza iż jej wody pierwotnie szeroko wylewały na okoliczne pola i łąki. Zbocza wzniesienia natura ukształtowała najbardziej strome po stronie wschodniej. Znaczne nachylenie miały także od północy i południa, natomiast najłagodniejsze podejście na kulminację wzgórza wiodło od zachodu, od strony płytkiej doliny niewielkiego strumienia. Na wzniesieniu po jej przeciwnej stronie, na północny – zachód od zamku Štandl, zbudowany został gródek Lipina.
Mniej więcej pośrodku kulminacji wzgórza usypano niewysoki ziemny kopiec, którego górne spłaszczenie miało powierzchnię około 22 x 27 metrów. W północnej części majdanu znajdowała się suterena o wymiarach 4,6 x 5,8 metra, zagłębiona na około 2,8 metra, z szyją wejściową wyciosaną w piaskowcowym podłożu. Ponad nią pierwotnie znajdowała się drewniana lub szachulcowa budowla, być może na murowanej podstawie, czy też z kamienną, utworzoną od strony zewnętrznej okładziną dolnej partii drewnianych ścian. Kamienie wokół drewnianej konstrukcji nośnej układane były na sucho, bez użycia wapiennej zaprawy, ewentualnie z pomocą gliny. Kamienna część nie była zbyt wysoka, sięgała co najwyżej stropu przyziemia. Cała budowla mogła mieć formę wieży, z dachem krytym gontem, który przymocowywano drobnymi gwoźdźmi.
Wieża po bliżej nieokreślonym czasie funkcjonowania uległa spaleniu. Na jej miejscu wzniesiono nową, ale nieco mniejszą wieżową budowlę wykonaną z drewna, wyposażoną w nową piwnicę wydrążoną w glinianej posadzce starego przyziemia. Jeśli poza nią znajdowały się na dziedzińcu jeszcze jakieś zabudowania, to były one wzniesione z materiałów nietrwałych. W północno – wschodniej części dziedzińca utworzono głęboki dół, który mógłby być studnią, ale na głębokości kilku metrów w jego ścianie wykonano poziomo odchodzący korytarz o nieznanym przeznaczeniu. Co ciekawe był on skierowany w stronę wapiennego ostańca na północno – wschodnim skraju wzgórza, gdzie znajdowała się naturalna jaskinia.
Obronę zamku zapewniała drewniana palisada bądź częstokół, poprowadzony po krawędziach stoków kopca. Zewnętrzne obwarowania tworzyła obwodowa fosa o szerokości 14-17 metrów i głębokości co najmniej 4 metrów, a także ziemny wał, zapewne również zwieńczony jakąś formą drewnianych fortyfikacji. Wał znajdował się w odległości 3-5 metrów od fosy. Po stronie zachodniej, na wyciosanym w skalistym podłożu, usytuowanym w linii wału wgłębieniu, funkcjonować mogła na zewnętrznym obwodzie obronnym jakaś forma wieżyczki, zapewne związanej z wjazdem na teren gródka.
Stan obecny
Štandl nie zachował się do czasów współczesnych poza obwarowaniami ziemnymi, niestety częściowo uszkodzonymi w 1971 roku, podczas budowy masztu telekomunikacyjnego. Odkryte na terenie zamku w trakcie badań archeologicznych znaleziska, zobaczyć można na zamku w mieście Frydek-Mistek. Interesujące są zwłaszcza zwęglone bochenki chleba żytniego, które prawdopodobnie spadły z wyższych pięter głównej wieży podczas pożaru. Dojście na teren zamku możliwe jest żółtym szlakiem turystycznym, łączącym Staříč z akwenem Olešná, albo leśną ścieżką ze wsi Lysůvky.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Juroš L., Štandl. Zbytky hrádku a tvrze západně od Frýdku-Místku, Hukvaldy-Dobrá 2016.
Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí, Praha 2001.