Historia
Sovinec został wzniesiony w pierwszej połowie XIV wieku przez braci Voka i Pavla z roku Hrutoviców. Po raz pierwszy pisali się oni z niego („de Aulnberk”) w 1332 i 1348 roku, a w 1329 roku jeszcze ze swej starej siedziby, Huzova. Przyjmuje się więc, iż zamek powstał pomiędzy tymi datami. Na przełomie XIV i XV wieku jeden z potomków założycieli zamku, Pavel z Sovinca, przeprowadził pierwszą rozbudowę, skupiając się zwłaszcza na zewnętrznych obwarowaniach i podzamczu.
Podczas wojen między margrabią Joštem (Jodokiem) i Prokopem pod koniec XIV wieku Ješek z Sovinca umiejętnie przenosił się z jednego obozu do drugiego, wzbogacając się głównie kosztem dóbr kościelnych. Po śmierci Pavla z Sovinca wybuchł rodowy spór o dziedzictwo pomiędzy siedmioma braćmi i dwiema siostrami. Podczas ostatecznego rozstrzygnięcia sporu Ješek otrzymał dobra Pňovice, a jego potomkowie zaczęli pisać się jako Pňovscy z Sovinca. Zamek przejęli wówczas inni bracia – Petr, Pavel i Aleš.
Losy zamku w okresie wojen husyckich są słabo znane, wiadomo jednak, iż Pavel z Sovinca był zwolennikiem buntowników, przez co jego zamek zagroził Ołomuńcowi i pobliskiemu zamkowi Rabštejn, który był w posiadaniu zwolenników Zygmunta Luksemburczyka. Podobno w 1429 roku w murach Sovinca miało się odbyć spotkanie przywódcy czeskich husytów, Prokopa Gołego z kandydatem na tron czeski, Zygmuntem Korybutowiczem z dynastii Jagiellonów. Dopiero po bitwie pod Lipanami w 1434 roku, gdzie klęskę poniosło skrajne skrzydło husytyzmu, panowie z Sovinca wraz z ogromną większością morawskiej szlachty pojednali się z cesarzem i margrabią Albrechtem.
W latach czterdziestych XV wieku Pavel był prawdopodobnie już jedynym panem na Sovincu. Jego syn, również Pavel, pozostał wierny dawnym husyckim przekonaniom swych ojców i stanął po stronie króla Jerzego z Podiebradów. Podczas wojen czesko-węgierskich w latach siedemdziesiątych XV wieku panowie z Sovinca przypłacili tą wierność spustoszeniem okolicznych wsi i majątków przez armię węgierską, choć sam zamek nie został wówczas zdobyty.
Po śmierci Jaroslava z Sovinca około 1480 roku majątek przeszedł w ręce jego krewnego Jana Heralta z Kunštátu, a w 1492 roku został przejęty przez Ješka Pňovskiego z Sovinca z pňovskiej gałęzi rodu. Nowy właściciel, pełniący urząd najwyższego sędziego ziemskiego, dokonał na przełomie XV i XVI wieku rozbudowy i przebudowy swej siedziby. W 1538 roku Ješek Pňovský z Sovinca (kolejny o tym samym imieniu) z powodu nieudanych inwestycji w wydobycie złota i srebra, musiał sprzedać zamek jednemu z najbogatszych wówczas morawskich panów, Krzysztofowi Černohorskiemu z Boskovic. W czasach panowania na zamku rodu z Boskovic (do 1578 roku) oraz ich następców, Ederów ze Štiavnicy (do 1607 roku) sovinecki majątek został przywrócony do świetności, a zamek rozbudowany.
Gdy zmarła Anny Ederowej dobra przeszły na jej męża Jana Kobylke z Kobylego. Należał on do znaczącej morawskiej arystokracji i kontynuował prace nad rozbudowę zamku. Brał aktywny udział w antyhabsburskim powstaniu z lat 1618 – 1620 i jako iż groziła mu konfiskata majątku, w 1623 roku sprzedał Sovinec zakonowi krzyżackiemu. Był to okres wojny trzydziestoletniej w trakcie której w 1626 roku zamek zajęły duńskie wojska. Po ich odejściu zakon przystąpił do przekształcenia anachronicznych już obwarowań w nowożytne fortyfikacje bastionowe. Chrzest ogniowy przeszły one w 1643 roku, kiedy to pod Sovinec podeszły wojska szwedzkie pod dowództwem Lennarta Torstensona. Po trzech tygodniach bombardowania ciężkimi działami garnizon zamku poddał się w zamian za swobodne odejście, a Szwedzi okupowali zamek aż do 1650 roku. Zniszczony Sovinec został odbudowany przez zakon krzyżacki, lecz jego znaczenie w kolejnych latach stopniowo malało, zwłaszcza po pożarze z 1784 roku. Wykorzystywany był jako seminarium i szkoła leśna, aż do zniesienia w 1939 roku. W trakcie wojny został zajęty przez Wehrmacht i SS, które wykorzystywały go między innymi jako więzienie. W 1945 roku zamek spłonął, prawdopodobnie z powodu ognia zaprószonego przez radzieckich żołnierzy.
Architektura
Zamek wzniesiono na niewielkim skalnym występie na północno-zachodnim skraju wsi. W najstarszej fazie składał się on z nieregularnego obwodu murów o wymiarach 50×20 metrów, dostosowanego do kształtu terenu poprzez poprowadzenie pierścienia obwarowań wzdłuż krawędzi skalnych skarp. Było to typowe założenie bergfriedowe z cylindryczną wieżą usytuowaną po zachodniej stronie małego dziedzińca. Miała ona 10 metrów średnicy, 4 metry grubości ścian i nie była połączona z murami obwodowymi, choć otaczały ją one w bliskiej odległości. Grubość murów obronnych wynosiła 2,3 metra. Najstarszy, dwuprzestrzenny budynek mieszkalny przystawiono do wschodniej części dziedzińca, gdzie tworzył on silnie wysunięty narożnik. Dostęp do zamku prowadził wąską szyją od wschodu, następnie droga mijała mury po stronie północnej i od zachodu, pod okiem obrońców na głównej wieży osiągała dziedziniec.
Na przełomie XIV i XV wieku rdzeń zamku został otoczony wąskim parchamem (poza stroną zachodnią) na teren którego wjazd zapewniała nowa czworoboczna w planie wieża bramna. Zapewne w tym okresie uformowano także po stronie zachodniej podzamcze, które osiągnęło kształt zbliżony do prostokąta o wymiarach 52×27 metrów. Oprócz drewnianej zabudowy gospodarczej jego najważniejszym elementem była studnia oraz czworoboczna wieża bramna po stronie północnej. Całość otrzymała kamienne mury obronne. Burzliwy okres wojen husyckich wpłynął na decyzję o dalszym zabezpieczeniu drogi dojazdowej do zamku. Utworzono wówczas tzw. przygródek, czyli wąski, zabezpieczony murami dziedziniec po stronie północno – wschodniej, do którego wjazd prowadził przez nową wieżę bramną, usytuowaną blisko parchamu pod budynkiem mieszkalnym.
Pod koniec XV i na początku XVI wieku postanowiono poprawić warunki mieszkaniowe na zamku. Na południowej stronie podzamcza wzniesiono wówczas późnogotycki pałac z kaplicą na pierwszym piętrze. Krótkim skrzydłem z nowym przejazdem bramnym na podzamcze, pałac połączono z zamkiem górnym. Tak uformowana zabudowa, która zapewne usunęła dużą część starszych budynków gospodarczych, spowodowała rozwinięcie drugiego podzamcza po stronie południowej zamku górnego. Po 1540 roku przedłużeniu uległa droga wjazdowa od strony tzw. przygródka. Mianowicie po wschodniej stronie rdzenia zamku utworzono następny dziedziniec z trzecią bramą. Zapewne mniej więcej w tym samym okresie (za Krzysztofa z Boskovic) powstał także mniejszy pałac o romboidalnym planie przy północnej bramie wjazdowej na pierwszy dziedziniec. Obydwa duże budynki zostały połączone drewnianymi obronnymi galeriami na koronie murów podzamcza. Po stronie zachodniej były one podtrzymywane przez przystawione do ścian murowane filary.
W 1585 roku na północno-wschodniej ścianie trzeciego dziedzińca Vavřinec Eder ze Štiavnicy zbudował (lub przebudował) prostokątny w planie budynek burgrabstwa. Także z jego fundacji powstała masywna wieloboczna wieża działowa zwana Remter, wystająca z muru obwodowego poniżej południowej części zamku górnego. W okresie tym zadbano o wysunięte w dalsze przedpole zamku obwarowania. Na północnym – zachodzie na skalnym występie ponad doliną wzniesiono tzw. Kocią Głowę, czyli ośmioboczną wieżę przystosowaną do obrony ogniowej (rzekomo połączoną z zamkiem podziemnym przejściem) oraz kolejną wieloboczną wieżę działową po stronie wschodniej. Ta ostatnia na początku XVII wieku (za Jana Kobylki) została połączona murami obronnymi z południowym podzamczem, tworząc obwarowania na kształt rozległego przedbramia.
Stan obecny
Zamek został podźwignięty z ruiny będącej wynikiem II wojny światowej, lecz niestety jej efekt jest dość kontrowersyjny z powodu zbyt masowego używania betonu i nie przeprowadzenia odpowiednich, kompleksowych badań. Jego obecny wygląd przedstawia nagromadzenie wielu elementów architektonicznych z całej długiej historii, pośród których szczęśliwie można odnaleźć te najstarsze (np. bergfried), czy późnośredniowieczne (np. podzamcze zachodnie). Zamek otwarty jest odpłatnie dla turystów od kwietnia do października (wtorek – niedziela) w godzinach 9:00 – 16:00 oraz od maja do września w godzinach 9:00 – 17:00.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Severní Morava, t. II, red. Z.Fiala, Praha 1983.
Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí, Praha 2001.
Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí. Dodatky, Praha 2007.