Šostýn – zamek

Historia

   Zamek prawdopodobnie został zbudowany na krótko przed 1293 rokiem, być może przez przedstawicieli rodu Hückeswagen, którzy  posiadali w okolicy rozległe dobra, z zamkiem Hukvaldy na czele. We wspomnianym roku w źródłach pisanych odnotowany został niejaki Jindřich z Šornštejna, później nazywanego Šauenštejnem (Šostýn). Była to najstarsza, pośrednia informacja o zamku. Niefortunnie już w 1307 roku ród założycieli wymarł, a jego majątek przeszedł na biskupów ołomunieckich. Dzięki temu w 1347 roku pojawiła się pierwsza bezsporna wzmianka o Šostýnie, jako o własności biskupa Jana VII Volka. Wkrótce potem zamek stał się majątkiem lennym, oddanym w 1354 roku Alšíkowi z Fulštejna, a od 1369 roku panom z Vikštejna.
   Pod koniec XIV wieku panem na Šostýnie był Bernard z Vikštejna, krewny margrabiego morawskiego Prokopa. Osadził on na zamku zbrojną drużynę, która prowadziła podjazdową wojnę z politycznym przeciwnikiem Prokopa, margrabią Jodokiem. Po Bernardzie z Vikštejna, zmarłym w 1396 roku, zamek przechodził pomiędzy obydwiema stronami konfliktu, aż osiadł na nim polski oddział zwolenników Prokopa pod dowództwem Jerzego Grota ze Słupczy i Jana Rogala. Według kronikarza Jana Długosza uciekli oni na Morawy w związku z problemami w Polsce, a następnie związali się z margrabią Prokopem. Ich łupieżcze wyprawy, prowadzone także na rodaków, doprowadziły w 1404 roku do odwetowej wyprawy króla polskiego Władysława Jagiełły, który Šostýn zdobył i zniszczył.
   Nie upłynął długi okres od wyprawy polskiego rycerstwa, nim zamek został odbudowany i obsadzony przez kolejnych rozbójników, tym razem pod wodzą Vaňka z Lamberka, brata Jana Sokola z Lamberka, sławnego XV-wiecznego najemnika. Toczył on spory z prawowitym właścicielem zamku Závišem z Vikštejna, któremu rację przyznał sąd biskupi, co w konsekwencji doprowadziło w 1420 roku do zdobycia Šostýna przez oddziały biskupie Jana XII Żelaznego. Dwa lata później, po śmierci Závišy, zamek legalnie przypadł biskupowi. Stało się to przyczyną jego końca, jako iż w 1428 roku został zdobyty i zniszczony przez wojska husyckie, wyjątkowo zaciekle atakujące majątki biskupie. W 1467 roku ówczesny właściciel okolicznych dóbr, biskup Tas z Boskovic odnotował zamek jako opuszczoną ruiną, której nie warto było naprawiać.

Architektura

   Zamek usytuowano na podłużnym wzniesieniu z dłuższymi bokami na linii północ – południe. Wzgórze wyraźnie, mniej więcej pośrodku, obustronnie się zwężało, narzucając zabudowie zamku charakterystyczny, dwuczłonowy układ. Prawie całe założenie w odległości 13-21 metrów od pierścienia murów zostało otoczone obwodem suchej fosy i ziemnego wału, na koronie którego zapewne znajdowały się drewniane obwarowania w postaci palisady lub częstokołu. Jedyna przerwa zewnętrznych obwarowań miała miejsce na krótkim odcinku po stronie zachodniej. Drugi, zewnętrzny obwód wałów po stronie północno – wschodniej dochodził do stawu, który funkcjonował już w okresie średniowiecza. Dwuczęściowy rdzeń zamku poprzedzony był także obszernym podzamczem o własnych murowanych obwarowaniach.
   Bramę wjazdową usytuowano po stronie północnej. Była ona flankowana przez cylindryczną wieżę o średnicy zewnętrznej wynoszącej 6,3 metra, a wewnętrznej jedynie 1,6 metra. Wieża pełniła więc rolę typowego bergfriedu, chroniącego drogę dojazdową i stanowiącego miejsce ostatecznej obrony, choć z racji małej średnicy nie mogła być zbyt wysoka. Wkomponowano ją w obwód murów obronnych o w przybliżeniu trójkątnym planie, których stanowiła mocno wysunięty narożnik. Przejazd bramny mijał wieżę od zachodu. Wiódł do niego most czy też długa drewniana rampa, połączona z niższym pagórkiem na północy. Po przeciwnej (południowej) stronie małego dziedzińca znajdowała się bliżej nie rozpoznana budowla.
   Przednią (północną) i tylną (południową) część zamku rozdzielał krótki, wyciosany w skale przekop o szerokości 8-10 metrów.  Pokonywało się go po drewnianym moście, dochodzącym do budynku bramnego o kształcie w planie zbliżonym do trapezu. Od strony dziedzińca budynek bramny sąsiadował z mieszkalno – gospodarczą zabudową, prawdopodobnie mieszczącą kuźnię. Głównym elementem zamku był budynek mieszkalny, być może o wieżowym charakterze, usytuowany po stronie południowo – zachodniej, tradycyjnie naprzeciwko bramy. Od południa jego ochronę zapewniał parcham. Studnia na zamku prawdopodobnie nigdy nie funkcjonowała, a woda deszczowa była pobierana ze zbiornika na deszczówkę. Zgodnie ze stosowanymi wówczas metodami, mogła się zbierać spływając z dachów przez system drewnianych rynien.
  
Wnętrza budynku mieszkalnego ogrzewał co najmniej jeden piec kaflowy, ozdabiany motywami liści dębu. Jeśli pałac posiadał ponad przyziemiem i pierwszym piętrem drugie piętro, to raczej było ono drewnianą nadbudową służącą głównie straży i obronie. Pierwsze piętro zapewne tradycyjnie było kondygnacją reprezentacyjno – mieszkalną, natomiast parter gospodarczą. W narożniku po stronie południowo – zachodniej mieściła się piwnica o dwóch głównych pomieszczeniach. Komora wschodnia była ciemniejsza, wyciosana częściowo w skale. Bardziej przestronna komora zachodnia od północy sąsiadowała z małym pomieszczeniem. W części nadziemnej jej korytarz wejściowy mógł na południowym – wschodzie przechodzić w kryty ganek. W piwnicy umieszczono kilka wnęk ściennych na kaganki, ostrołuczny, wczesnogotycki portal połączył obie komory, zaś słońce wpadało przez niewielkie, czworoboczne otwory doświetlające.

Stan obecny

   Ruiny zamku są swobodnie dostępne, a dojść można do nich żółtym szlakiem turystyczny prowadzącym z pobliskiego dworca kolejowego i autobusowego. Zachowała się rozległa przestrzeń z dwoma obwodami ziemnych wałów i przekopów, odkrytymi fundamentami okrągłej wieży głównej i częściowo zrekonstruowanymi pomieszczeniami piwnicznymi pałacu.

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Severní Morava, t. II, red. Z.Fiala, Praha 1983.
Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí, Praha 2001.
Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí. Dodatky, Praha 2007.
Vojkovski R., Šostýn. Zříceniny hradu nad Kopřivnicí jižně od Příbora, Hukvaldy-Dobrá 2012.