Historia
Średniowieczy zamek najprawdopodobniej utworzony został na początku XIV wieku, z inicjatywy przedstawicieli rodu Ronovców, choć ślady osiedlenia człowieka na wapiennej, skalnej formacji sięgały czasów eneolitu (około 3000 lat p.n.e.) i kontynuowane były przez ludzi z kręgu kultur pól popielnicowych (XI-IX wiek p.n.e.) i kultury lateńskiej (II-I wiek p.n.e.). Pierwsze wzmianki o zamku w źródłach pisanych pojawiły się w latach lat 20-tych XIV stulecia. Wymieniły one jako właściciela Čenka z Lipy, który pisał się „z Birkensteinu”.
Po 1330 roku Sloup kupił Hynek Berka z Dubé, którego potomkowie dzierżyli zamek aż do 1412 roku. Wówczas to nowym właścicielem został Jan Velfl z Varnsdorfu, już jednak w początkowych latach wojen husyckich Sloup dzierżył Mikulaš Pancíř ze Smojna. Wspierał on katolicką stronę konfliktu, co jednak nie przeszkadzało mu od czasu do czasu dokonywać napadów rabunkowych na katolickie miasta łużyckie. Na początku lat 40-tych XV wieku, podczas konfliktu rodu Vartemberków z łużyckim Związkiem Sześciu Miast, zbrojne wyprawy Mikulaša nasiliły się. Z tego powodu Sloup stał się jednym z celów kampanii odwetowej w 1444 roku, lecz oblężenie okazało się bezskuteczne. Jako, iż Mikulaš nie zrezygnował z wrogości wobec Łużyc nawet po negocjacjach pokojowych, w 1445 roku pod zamek ponownie podeszły wojska łużyckie, tym razem wspierane przez litoměřicki landfryd. Po trzymiesięcznym oblężeniu wygłodniała załoga poddała się, a zamek został spalony. Mikulaš musiał zobowiązać się do nieodnawiania go, lecz obietnicy tej nie dotrzymał. Zmarł w 1455 roku, a jego synowie Jan i Fridman sprzedali Sloup Vilémovi z Illburka.
W 1471 roku Berkowie z Dubé wykupili zamek. W rękach różnych przedstawicieli tego rodu doczekał on do okresu wojny trzydziestoletniej. Nie był już jednak wówczas siedzibą rodu, gdyż w drugiej połowie XVI wieku Berkowie zbudowali w pobliżu nową, wygodniejszą rezydencję. Ostatecznym ciosem dla starego zamku było jego zajęcie i spalenie przez wojska szwedzkie w 1639 roku. W ciągu następnych stu lat na Sloupie mieszkało jeszcze kilkoro pustelników, którzy w znacznym stopniu zmodyfikowali zamkowe pomieszczenia. Ponadto hrabia František Hroznata Kokořovský, pod koniec XVII wieku rozpoczął budowę na skalnym ostańcu klasztoru kapucynów. Niedokończony projekt zakończyła jego śmierć, a w 1785 roku dekretem cesarza Józefa II pustelnia została zlikwidowana. Dawny zamek został porzucony do czasu przekształcenia w atrakcję turystyczną.
Architektura
Zamek Sloup wzniesiono na olbrzymiej, samotnej skale, przy wsi o tej samej nazwie. Dzieło natury w postaci pionowych skarp oraz pobliskich, połączonych strumieniem jezior, zapewniło doskonałą ochronę. Strumień spływał ze wzgórz na południowym – zachodzie, tworząc podmokłą, zabagnioną dolinę. Skrajem bagna w kierunku północno – wschodnim ciągnął się zapewne trakt, który po przekroczeniu wchodził do wsi z kościołem św. Katarzyny. Od wschodu dolinę zamykały wysokie wzniesienia, ze stokami pokrytymi lasami i kolejnymi skalnymi ostańcami. Po stronie zachodniej, na prawym brzegu strumienia, funkcjonować mógł co najmniej od XVI wieku niewielki, otoczony z trzech stron wodą dwór.
Bardzo dobre naturalne warunki terenu sprawiły, że nie było potrzeby wznoszenia muru obronnego u podstawy skalnego ostańca, ani na większości jego zwieńczenia. Pomieszczenia wyciosano w skałach lub usytuowano na górnej skalnej półce, owalnej w planie, dzielonej na sześć różnych poziomów wysokości, mierzącej na dłuższej, równoleżnikowej osi 90 metrów i 55 na linii północ – południe. Ograniczały ją mniej lub bardziej pionowe skarpy o wysokości 32-33 metrów, od strony południowej dość zwarte ale przeważnie podzielone wąskimi rozpadlinami. Największą szczelinę natura uformowała na północy, gdzie w pobliżu niskiego, mniejszego bloku skały, usytuowano furtę prowadzącą do małego, być może otoczonego palisadą lub częstokołem dziedzińca. Możliwe jednak, że w średniowieczu szczelina była mniejsza, a podmywała ją woda ze strumienia.
Wejście na szczyt ostańca pierwotnie prowadziło poprzez rozpadlinę po stronie północnej, za pomocą drewnianych schodów. Na górze większość pierwotnej zabudowy była zapewne także drewniana, lecz część pomieszczeń wykuto w skałach. Miały one nieregularne rzuty i zaokrąglone narożniki. Rożnego rodzaju poziome i pionowe rowki oraz kieszenie, czy też gniazda, przeznaczane były do tworzenia drewnianej nadbudowy. Pomniejsze szczeliny i rozpadliny moszczono drewnianymi kładkami, wykuto także wąskie korytarze na kształt podobny do obronnych galerii. Większa gęstość zabudowań znalazła się po zachodniej i północnej stronie skały, usytuowanej o około 8 metrów wyżej od pozostałej części, w pobliżu studni utworzonej na terenie wspomnianego dziedzińca. Jedyny kamienny mur z ciosów układanych bez zaprawy lub łączonych gliną, wzniesiono w południowej części ostańca.
Stan obecny
Sloup stanowi dziś jeden z ciekawszych zabytków spośród tzw. skalnych zamków, choć niestety w większości nie ma możliwości na pewne odróżnienie oryginalnych, średniowiecznych modyfikacji skalnego bloku od tych przeprowadzony w XVII i XVIII wieku, już po upadku zamku, gdy jego ruiny zamieszkiwali pustelnicy. Co więcej na szczycie posadowiono barokową kaplicę oraz nowożytny budynek. Z okresu baroku zapewne pochodzi też wschodnie, wyciosane w skale wejście. Do jednego ze skalnych pomieszczeń wiedzie gotycki, ostrołuczny portal, ale został on umieszczony wtórnie, prawdopodobnie w XIX stuleciu. Sloup udostępniony jest odpłatnie dla zwiedzających od kwietnia do października, jednak w każdy dzień tygodnia oprócz poniedziałków otwarty jest tylko od maja do września. W każdy dzień włącznie z poniedziałkami Solup dostępny jest od czerwca do sierpnia w godzinach 9.00-17.00.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Dodatky, Praha 2002.
Gabriel F., Podroužek K., Skalní sídliště Sloup, „Průzkumy památek VII”, 1/2000.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Severní Čechy, t. III, red. Z.Fiala, Praha 1984.