Historia
Slavkov u Brna (niemieckie Austerlitz), aż do XV wieku nazywany Novosedlice, po raz pierwszy został wymieniony w dokumencie Wacława I z 1237 roku, jako własność zakonu krzyżackiego. Otrzymał on osadę przed 1222 rokiem, najpóźniej od margrabiego morawskiego Władysława III Henryka i założył w niej swą komturię. W XIII i XIV wieku stała się ona największym i najważniejszym ośrodkiem krzyżackim na Morawach, w której między innymi zbierała się kapituła prowincjonalna.
Rok po klęsce Krzyżaków w bitwie pod Grunwaldem w 1410 roku król Wacław IV wykorzystał osłabienie i zubożenie zakonu i przejął dobra slavkowskie. Dawna osada została wówczas przekształcona w miasto, zarządzane odtąd przez świeckie władze, obdarzone w 1416 roku przywilejem herbu i własnej pieczęci. Już jednak na początku wojen husyckich zamek został spustoszony przez wojska Haška Ostrožskiego z Valdštejna. Odbudowę przeprowadził po 1435 roku Petr z Konic, który dzierżył wówczas dawną komandorię. Od 1453 roku, kiedy córka Petra, Kateřina Slavkov, sprzedała zamek swemu mężowi Janovi z Valdštejna, kolejni właściciele zmieniali się często i w Slavkovie już nie mieszkali.
Na początku XVI wieku zamek przeszedł w ręce rodu panów z Kounic. Jeden z jego przedstawicieli, Oldřich z Kounic, oraz jego syn o tym samym imieniu, po roku 1566 przekształcili zamek w renesansową trójskrzydłową rezydencję o wyglądzie pałacu. W takiej formie dawna komandoria przetrwała kolejne sto lat, aż pod koniec XVII stulecia mąż stanu i cesarski dyplomata, Dominik Ondřej z Kounic, przebudował ją na wielką barokową rezydencję. Śmierć Dominika Ondřeja w 1705 roku na jakiś czas przerwała prace, ale po 1731 zostały one wznowione i trwały przez następne pięćdziesiąt lat. Po bitwie pod Austerlitz w ukończonym już pałacu podpisano rozejm pomiędzy Napoleonem a Austrią. Do rodu Kouniców Slavkov należał aż do nacjonalizacji w 1945 roku.
Architektura
Komandorię, a następnie zamek usytuowano na niewielkim wzgórzu na północny – zachód od osady. Jej centralnym, a zarazem najstarszym budynkiem był prostokątny w planie trójprzestrzenny budynek o wymiarach 27 x 15,5 metra z murami obwodowymi o niebagatelnej grubości aż 3 metrów. W jego południowo-zachodnim narożniku dostawiona została cylindryczna wieża o średnicy 7,6 metra. Z powodu jej grubych murów (2,4 metra) prawie na pewno jej główną funkcją nie była komunikacja pomiędzy piętrami budynku, choć posiadała wewnątrz klatkę schodową. W okresie gdy dom komandorii był jedyną budowlą murowaną z pewnością pełniła rolę obronną. Budynek wewnątrz zwieńczono żebrowymi sklepieniami. W XIII wieku całe założenie otaczał przekop i ziemny wał, prawdopodobnie zwieńczony jakimś rodzajem drewnianych obwarowań. Po południowej stronie usytuowano gotycki kościół.
W XIV wieku prostokątny obszar komandorii o wymiarach 55 × 47 metrów otoczono kamiennym murem obwodowym o grubości 2 metrów, przy czym starszy dom znalazł się w jego północno-wschodnim narożu. Narożniki południowe obwarowań wzmocniły dwie czworoboczne wieże (lub budynki o wyglądzie zbliżonym do wież), jedna o wymiarach 14×10 metrów, a druga 14×13 metrów. Północno – zachodnią część komandorii zajął mniejszy, podłużny budynek, a starszą wieżę cylindryczną zapewne uznano już wówczas za zbędną i zburzono. Obwodem murów z pojedynczą czworoboczną wieżą otoczony został także kościół. Była to budowla jednonawowa na planie prostokąta z niedużym prezbiterium o kształcie wielobocznej apsydy. Całość ponownie otoczono fosą, ponad którą przerzucono od wschodu most prowadzący do bramy.
W XIV wieku mury obronne otrzymało również samo miasto, ulokowane po południowej stronie komandorii, na planie wieloboku wydłużonego na linii wschód – zachód. Była to kamienna konstrukcja o wysokości około 7-8 metrów i grubości 1,5 metra, zaopatrzona w szczelinowe, rozglifione do wnętrza otwory strzelcze i drewniany ganek dla obrońców, częściowo umieszczony na kamiennej odsadzce, a częściowo nadwieszany. Na części obwodu funkcjonował także krenelaż, który prawdopodobnie pierwotnie wieńczył cały pierścień obwarowań, a w drugiej połowie XV wieku został na części obwodu przebudowany we wspomniane przedpiersie z otworami strzeleckimi. Trzy narożniki Slavkowa wzmocniono wieżami o obłej formie, otwartymi od wnętrze miasta.
Do miasta prowadziły cztery bramy: Bučovská po stronie wschodniej, Brněnská (Špitálská) od zachodu, Rousínovská (Zámecká) na północy i Rybničná na południu (Jezierna, zwana także Wodną). Wszystkie umieszczone były w czworobocznych wieżach bramnych, poprzedzonych prostymi przedbramiami wysuniętymi ku przedpolu. Zewnętrzną strefę obrony stanowiła fosa, napełniana wodą z podmokłych terenów po północno – zachodniej stronie oraz znajdujące się w bliskości miasta, po stronie południowo – wschodniej, jezioro.
Stan obecny
Dawna komandoria krzyżacka z powodu renesansowej, a zwłaszcza barokowej, gruntownej przebudowy w zasadzie przestała istnieć i gołym okiem nie można dostrzec żadnych pierwotnych jej elementów. Pałac udostępniony jest do zwiedzania, mieści się w nim między innymi wystawa poświęcona bitwie pod Austerlitz. Widoczne są natomiast fragmenty średniowiecznych murów obronnych, zachowane po stronie zachodniej, wschodniej i w mniejszych reliktach południowej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Jižní Morava, t. I, red. Z.Fiala, Praha 1981.
Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí, Praha 2001.
Razím V., Středověká opevnění českých měst. Katalog Morava a Slezsko, Praha 2019.