Historia
Zamek Skály po raz pierwszy wzmiankowano w źródłach pisanych w 1393 roku, jako własność Matěja Salavy z Lípy („Mathie de Lippa alias de Skala”), który dzierżył również pobliską osadę Stárkov. W XV wieku Matěj walczył po stronie husytów, bogacąc się kosztem klasztoru w Broumovie, wkrótce jednak przeniósł się na stronę cesarza Zygmunta Luksemburczyka i zapewnił prawo do zdobytej ziemi, nawet po bitwie pod Lipanami w 1434 roku, w trakcie której rozgromiono skrajny odłam husytów. Być może pod koniec XV wieku Matěj przekazał zamek swemu synowi o tym samym imieniu, który kontynuował łupieżczą politykę ojca. W 1447 roku na dokuczliwego sąsiada wyprawili się Ślężanie i Łużyczanie, którzy wraz z okolicznymi zamkami zniszczyli Skály.
Naprawę lub odbudowę zamku po jego zniszczeniu z końca pierwszej połowy XV wieku przeprowadził najprawdopodobniej członek rodu Salavów. W latach 50-tych lub 60-tych Skály przejęte zostały przez inne rodziny, między innymi przez niejakiego Kočka, od którego zamek nazwano Katzenstein (Katschkestein). W 1466 roku właścicielem był Hanuš z Varnsdorfu i Trutnova, który w 1488 roku sprzedał Skály Zbyňkovi Buchovcovi z Buchova, a ten w 1497 roku Janowi Špetle z Janovic. Nowy właściciel przyłączył zamek do swego náchodskiego majątku. Za kolejnego właściciela, Bartoloměja Minstrberskiego, zamek w 1513 roku bezskutecznie przez siedem dni oblegały wojska księstwa legnickiego.
W umowie sprzedaży z 1534 roku Skály wymienione zostały wraz z kilkoma innymi zamkami, ale oddzielnie od tych które oznaczono jako zburzone. Już jednak w 1544 roku, kiedy miejscowy majątek kupił Bernart Žehušický z Nestajova, zamek miał być zaniedbany. Niewykluczone, że przez długi czas Skály nie pełniły funkcji rezydencji szlacheckiej i pogorszono stan zabudowań lub zamek służył jedynie jako siedziba urzędników zarządzających stamtąd majątkiem, przez co podupadł, ale nie został całkowicie zniszczony. Niewykluczone też, że został całkowicie opuszczony i pozostawiony sam sobie, gdyż administracja majątku miała wówczas siedzibę w Rýzmburku. Jakkolwiek było, w ostatniej ćwierci XVI wieku pod zamkiem Skály zbudowano nowy dwór, który w drugiej połowie XVII wieku nabyło biskupstwo hradeckie i nazwało Bischofstein. Sam zamek był już wówczas z pewnością niezamieszkały, od 1576 roku wzmiankowany jako ruina.
Architektura
Zamek usytuowano w południowo – zachodnim krańcu grzbietu Jiráskových Skał, oddzielonego na północy od Skał Adršpašsko-Teplickich wąską doliną o podmokłym terenie. Stoki grzbietu były wysokie i strome zwłaszcza po stronie południowej, gdzie zwrócone były ku dolinie bezimiennego prawobrzeżnego dopływu rzeki Metuja, natomiast nieco łagodniejsze od północy, gdzie przy źródle uformowano niewielkie jezioro. Zajmowana przez zamek zachodnia część grzbietu odróżniała się od pozostałej partii usianiem zboczy licznymi piaskowcowymi ostańcami.
W architekturze zamku kluczową rolę odgrywały skalne formacje o wysokości 691 metrów n.p.m. Szczeliny i przerwy pomiędzy nimi wypełniono murami obronnymi, wzniesionymi z lokalnego, obciosanego i układanego warstwami kamienia. Mury zamknęły stosunkowo rozległy obszar o nieregularnym kształcie. Ponadto na pojedynczych ostańcach pobudowano drewniane konstrukcje strażnicze i obronne, połączone ze sobą i z obwarowaniami systemem kładek i pomostów.
W północnej części zamku znajdował się otoczony kamiennym murem zbiornik na wodę deszczową, część ta mogła więc służyć za gospodarcze podzamcze. Zapewne rolę dolnego zamku czy też przedbramia, przez które wiodła droga dojazdowa do rdzenia założenia, pełnił obszar północno – wschodni. Główne zabudowania mieszkalne usytuowano we wschodniej części założenia. Od południowego – zachodu zabezpieczał je przekop przed którym usypano wał, a jeszcze dalej czworoboczne w planie, ziemne obwarowania. Co dziwne obwałowania te nie obejmowały północnej części zamku. Być może na tamtym kierunku większą rolę obronną odgrywał podmokły teren. Tam też zapewne wiodła droga dojazdowa do zamku, poprowadzona w miejscu gdzie stoki były łagodniejsze i gdzie przystęp był dogodniejszy. Być może miała ona formę kładek, mostków lub jakiegoś drewnianej nawierzchni ułatwiającej przeprawę przez bagna. Konstrukcję taką można było łatwo zdemontować w razie zagrożenia, by utrudnić wrogowi dostęp.
Zamek górny posiadał pośrodku niewielki dziedziniec oraz główny budynek mieszkalny do którego budowy wykorzystano dwa duże skalne bloki, w których wykuto część pomieszczeń oraz schody. Wschodni, największy ze skalnych bloków, mógł być zwieńczony wieżową budowlą konstrukcji drewnianej na murowanej podmurówce. Kolejne zabudowania znajdowały się też na ostańcu usytuowanym pośrodku założenia i na grupie skał tworzących zachodni kraniec zamku górnego. Po południowej stronie największej skały znajdowało się pomieszczenie z kolebkowym, ostrołukowym sklepieniem. Przypuszczalnie było ono od południa połączone z murem, który zakręcając ku zachodowi zamykał dziedziniec od południa. Od północy podsklepione pomieszczenie sąsiadowało ze wspomnianym wąskim dziedzińcem i bramą wiodącą z podzamcza. Budowniczy umiejscowili to wejście pomiędzy rzędem skał na północnym krańcu rdzenia oraz pomiędzy większym blokiem środkowym. W celu zamontowania ościeżnicy i nadproża wejścia wykuto w skale rowki, ponadto za ościeżnicą powyżej połowy wysokości wykuto w kamieniu otwór do wpuszczania rygla blokującego drzwi.
Stan obecny
Murowane części zamku zachowały się w postaci daleko posuniętej ruiny, zwłaszcza w części zachodniej założenia zdegradowanej pracami rozbiórkowymi i późniejszym wydobyciem kamienia dla potrzeb dworu Bischofstein. Ponadto na dzisiejszy kształt zamku wpływ miały prace budowlane z okresu romantyzmu, które do oryginalnych partii dodały nowożytne, wycięte w skałach ścieżki, klatki schodowe i różnego rodzaju półki, wykorzystywane do tworzenia pierwszych szlaków turystycznych. Jako, że Katzenstein był typowym zamkiem skalnym i część jego architektury została wyciosana bezpośrednio w skale, niekiedy trudno dziś odróżnić elementy średniowieczne od późniejszych interwencji. Z części murowanych najlepiej zachowało się podsklepione pomieszczenie położone przy największym skalnym bloku zamku górnego. Ponadto okoliczne tereny warto z pewnością zobaczyć dla samego dzieła stworzonego przez naturę. Do zamku można dotrzeć czerwonym szlakiem turystycznym ze wsi Skály.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Gabriel F., Kursová L., Otázky k rozsahu a podobě hradu Skály (Bischofstein), „Castellologica Bohemica”, 17/2017.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Východní Čechy, t. VI, red. Z.Fiala, Praha 1989.