Historia
Zamek został założony bardzo wcześnie, już około 1200 roku, na ziemiach zdobytych przez Adalbertusa, jednego z chebskich ministeriałów, założyciela późniejszego rodu Nothaftów. Pierwsza pisemna wzmianka o zamku pojawiła się w źródłach pisemnych w 1224 roku, gdy z Vildštejna pisał się Gerold (Geroldi de Wiltstein), a rok później wybitny przedstawiciel rodu, Adalbert Nothaft, burgrabia ratyzboński, za którego rodzinne dobra zostały znacznie rozszerzone.
Ród Nothaftów siedział na zamku Vildštejn do końca XIII stulecia. W latach 90-tych Engelhard Nothaft wraz z synami zaczął stopniowo wyprzedawać majątek Vildštejn władzom świeckim i kościelnym. Przed 1298 rokiem przeniósł się do zamku Wernberg, Vildštejn natomiast oddano w zastaw Janowi Rabowi z Mechelsgrün. W 1394 roku Skalná została przejęta od rodu Mechelsgrün przez rodzinę Frankengrüner, której miejsce w 1429 roku zajęła chebska rodzina Gummerau, w czasach której w 1452 roku Vildštejn został zdobyty i spalony przez wojska czeskiego króla Jerzego z Podiebradów. Gummerauerowie odbudowali później swą siedzibę i jednocześnie dokonali jej gotyckiej przebudowy. Dzierżyli zamek do 1521 roku, kiedy to na drodze koligacji małżeńskich cały majątek ziemski przejęła rodzina Šlików.
W 1531 roku Albrecht Šlik sprzedał zamek za 7000 sztuk złotych Volfovi z Viršperku. Nowi właściciele podzielili majątek na dwie części. Znani byli z brutalności i siłowego rozwiązywania konfliktów, a w te popadali zarówno z mieszczanami z Chebu, jak i ze swymi sąsiadami, przez co Vildštejn był celem paru odwetowych, zbrojnych wypraw. Ostatecznie w 1596 roku Kašpar Viršperk został schwytany i uwięziony, najpierw w Chebie, a następnie na zamku praskim. Skazano go na utratę majątku i grzywnę w wysokości 6000 sztuk złota. Zmarł w 1607 roku, zaś zamek kupili Trautenberkowie, którzy dzierżyli go aż do końca XVIII stulecia.
W XVIII wieku średniowieczny zamek przestał odpowiadać wymogom Trautenberków, dlatego wznieśli oni około 1763 roku na podzamczu nowożytny pałac. Stara budowla przestała wówczas pełnić funkcję rezydencji szlacheckiej i od 1843 roku miejscowi mieszczanie używali jej jako słodowni. W 1799 roku Horní Vildštejn wraz z zamkiem kupił Jiří Jan Wilhelm, właściciel Starego Rybníka, który wkrótce nabył także Dolní Vildštejn, dzięki czemu dobra zostały ponownie połączone. W drugiej połowie XX wieku, po kilkukrotnej zmianie właścicieli, zarówno zamek, jak i pałac popadły w zaniedbanie. Pierwsze prace renowacyjne rozpoczęto w 1985 roku.
Architektura
Romański zamek wzniesiono na granitowym cyplu po południowo – zachodniej stronie osady, ponad głęboką doliną strumienia Sázek, przepływającego u południowego podnóża skały. Całe założenie o wymiarach około 25 × 80 metrów składało się z oddzielonego przekopem od miasta podzamcza oraz z zamku górnego, zabezpieczonego drugą fosą, ponad którą pierwotnie przerzucono drewniany most łączący się z podzamczem. Most ten prawdopodobnie nie był zwodzony, ponieważ nie posiadał wnęki do schowania podnoszonej kładki (mosty zwodzone zaczęły na terenie Czech funkcjonować od połowy XIII wieku).
Zamek górny zajmował niewielki i nierówny obszar o wymiarach około 18 × 30 metrów, wyznaczony przez biegnące po krawędzi wzniesienia mur obwodowy. Zbudowany z większych bloków granitowych, mur posiadał około 6 metrów wysokości oraz zwieńczenie w postaci chodnika straży. Wspomniany most prowadził do usytuowanej w południowo – wschodnim narożniku prostej bramy. Portal bramny był dość szeroki i umożliwiał w razie konieczności przejazd wozu, choć sam dziedziniec był nierówny i niewielki, szczególnie po późniejszych rozbudowach. Najstarszy, piętrowy budynek mieszkalny umieszczono naprzeciwko bramy, w narożniku północno – zachodnim. Prawdopodobnie z jego powodu obwód muru obronnego tworzył na północy mały uskok. Kolejny romański budynek stał w narożniku północno – wschodnim, po północnej stronie bramy.
Około końca pierwszej ćwierci XIII wieku prosta i surowa bryła Vildštejnu została powiększona. W pierwszej kolejności wzmocniono zdolności obronne zamku, budując z masywnych kwadr czworoboczną (lekko nieregularną w planie) wieżę o wysokości co najmniej 15 metrów, umieszczoną przed murem czołowym, pomiędzy bramą a północno – wschodnim narożnikiem zamku. Długość jej boków dochodziła prawie do 10 metrów, natomiast masywne ściany miały aż 3,5 metra grubości. Jako, że wieża znajdowała się po północnej stronie wjazdu i w całości była wysunięta przed obwód murów obronnych, doskonale zabezpieczała bramę zamku. Wraz z budową wieży przekształcono usytuowany za nią budynek północno – wschodni, zapewne w związku z chęcią nadania mu większej reprezentacyjności i powiększenia przestrzeni mieszkalnej.
Na północ od wieży wzniesiono z grubsza orientowaną kaplicę z przyległą od zachodu częścią mieszkalną i apsydą wystającą przed obwód obronny w kierunku fosy na wschodzie. Stało się to kosztem wycięcia bloku skalnego na którym posadowiono pierwotny mur, i przesunięcia obwodu zamku w dół skarpy, ku północy. O braku miejsca na rozbudowę świadczył fakt, że półkolisty koniec kaplicy został dosłownie dociśnięty do wieży, z którą zlał się w jedną bryłę. Ponieważ teren po tej stronie gwałtownie opadał, pod kaplicą (podobnie jak na zamku praskim) utworzona została jeszcze piwnica z prostokątną niszą w apsydzie.
W celu oświetlenie i ochrony północnej części zamku na obu kondygnacjach budynku przy kaplicy utworzono szczelinowe otwory, flankujące zachodnią część elewacji dzięki uskokowi muru. Na piętrze obok kaplicy prawdopodobnie mieściło się pomieszczenie mieszkalne, oprócz strzelnicy doświetlane oknem od strony dziedzińca. Stamtąd można było wejść małym portalem z ciosanych bloków, na krótki, podparty belkami i zadaszony ganek obronny czy też wykusz, prawdopodobnie wyposażony w latrynę. Dolna kondygnacja budynku mogła pełnić funkcje gospodarcze. Udostępniono do niej szyję wejściową z klatką schodową, schodzącą wzdłuż starego muru od strony romańskiego pałacu. Ponadto była bezpośrednio połączona z komorą pod nawą kaplicy.
Romańska kaplica składała się z czworobocznej nawy i półkolistej apsydy. Nawę oświetlało drobne, półkoliste okno pośrodku ściany północnej, osadzone prawie 3 metry nad posadzką. Naprzeciwko okna znajdowało się wejście z pomieszczenia za wieżą, które najwyraźniej pełniło funkcję komunikacyjną z klatką schodową. Nad wejściem niemal połowę powierzchni nawy zajmowała drewniana empora, oświetlona niewielkim, surowym, półokrągłym okienkiem i dostępna poprzez osobne wejście z piętra budynku za wieżą lub z przyległego ganku. Nawa początkowo zwieńczona była płaskim, drewnianym stropem, następnie przykryta dwoma przęsłami sklepienia krzyżowego. Piwnica pod kaplicą dostępna była ze starszego, zagłębionego w skale budynku za wieżą.
Przebudowa gotycka doprowadziła do przekształcenia romańskiego pałacu, z którego pozostały jedynie dolne części murów. W przyziemiu zwieńczono go czterema krzyżowymi przęsłami, opartymi na środkowej kolumnie. Także pozostałe budynki przekształcono, łącząc stopniowo w jedną bryłę. Zabudowaniu uległa wówczas także południowa część dziedzińca, co zmniejszyło i tak niewielką wolną przestrzeń zamku.
Stan obecny
Zachowana do dzisiaj forma zamku jest wynikiem przekształcenia budowli romańskiej w okresie gotyku oraz w czasach nowożytnych. Znajduje się obecnie w rękach prywatnego właściciela, który po przeprowadzeniu renowacji udostępnia go zwiedzającym. Na zamku funkcjonuje nieduże muzeum i restauracja, organizowane są również okolicznościowe imprezy, zarówno prywatne, jak i ogólnodostępne.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Západní Čechy, t. IV, red. Z.Fiala, Praha 1985.
Karel T., Knoll V., Románská fáze hradu ve Skalné, „Průzkumy památek VII”, 2/2000.
Menclová D., České hrady, Praha 1972.