Historia
Sirotčí Hrádek, pierwotnie zwany także Waisenstein, został założony na przełomie XIII i XIV wieku przez Siegfrieda Waise, przedstawiciela rozrośniętego, ale niezbyt wpływowego rodu Wehingen, przybyłego w XII wieku na Morawy z terenów biskupstwa pasawskiego. Zarówno czeska jak i niemiecka nazwa zamku odnosiły się do nazwiska fundatora (niem. Waise – sierota), który być może wzniósł swą nową siedzibę na miejscu starszej budowli, bowiem już w 1246 roku zapis kronikarski odnotował mianowanie burgrabiów na dwóch zamkach w regionie Pálavy. Budowy nowego, murowanego zamek nie podjęto jeszcze w 1300 roku, lub była ona dopiero na wczesnym etapie prac, gdyż wówczas Siegfried pisał się jeszcze z Nejdku. Rok później król Wacław II potwierdził umowę sprzedaży góry nieopodal Děviček Siegfriedowi Waise, zaś w 1305 roku Siegfried podarował swemu burgrabiemu dom, usytuowany nieopodal najwyraźniej ukończonego już zamku Waisenstein.
Siegfried zmarł bez męskiego potomka niedługo po 1305 roku, dlatego jego ród wymarł, a zamek stał się własnością królewską. W niespokojnych czasach po zamordowaniu na zamku ołomunieckim króla Wacława III, Sirotčí Hrádek został zajęty przez rodzinę Liechtensteinów, początkowo korzystających z zamku na zasadzie dzierżawy, a od około 1340 roku na prawie dziedzicznym. Jako pierwszy z nowego rodu zamek posiadał Heinrich z Liechtensteinu, brat matki Siegfrieda Waise. Sprawy majątkowe mogły być jednak przez długi czas nie wyjaśnione jednoznacznie, gdyż jeszcze trzydzieści lat później roszczenia wysuwał niejaki Ortlín z Lednicy, który w 1370 roku miał udzielić „swój zamek” Hannusowi z Liechtensteinu. Mogło to jednak dotyczyć zamku Najdek, starszej siedziby Siegfrieda Waise, gdyż dwa lata wcześniej, w czasie zawierania umowy o dziedziczeniu między członkami rodu Liechtensteinów, majątek Waisenstein uznano za niepodzielny. W 1414 roku Liechtensteinowie sporządzili szczegółowy spis rodowych dóbr, w którym między innymi wymieniony został Sirotčí Hrádek, wraz z podzamczem i kaplicą pod wezwaniem św. Mikołaja.
W okresie wojen husyckich Liechtensteinowie należeli do lojalnych zwolenników cesarza Zygmunta Luksemburczyka. Przekazy pisemne nie odnotowały zniszczenia przez powstańców zamku, chodź działali oni na okolicznych terenach na przełomie 1425 i 1426 roku. O tym, że Sirotčí Hrádek przetrwał bez strat trudny okres, częściowo świadczyłoby późniejsze powołanie przez biskupa ołomunieckiego Pavla z Miličína własnego kapelana, przeznaczonego do urzędowania przy zamkowej kaplicy św. Mikołaja. Kolejne spustoszenia spowodowały w regionie działania militarne wojny czesko-węgierskiej z 1469 roku, kiedy to majątki Liechtensteinów wyludniły się a gospodarka podupadła. Jeśli Sirotčí Hrádek przetrwał te wydarzenia, to prawdopodobnie najdalej w drugiej połowie XVI wieku został porzucony z powodu zbyt ciężkich warunków mieszkaniowych. Być może stało się to około 1575 roku, kiedy to nowymi właścicielami dóbr stali się Ditrichštejnowie. W 1590 roku zamek został wspomniany jako pusty, bez podania dodatkowych szczegółów.
Architektura
Zamek zbudowano na dwóch wapiennych ostańcach, oddzielonych od siebie parometrową, ciągnącą się na linii wschód – zachód szczeliną. Główna południowa skała zamkowa oddzielona została przez naturę dwoma kolejnymi szczelinami od kamiennego grzbietu, stopniowo obniżającego się na południu. Jako że cała skalna formacja stanowiła północno – wschodnią część rozległego wzgórza, była chroniona stromymi i wysokimi zboczami od strony wschodniej i częściowo południowej, a nieco łagodniejszymi zboczami od strony północnej. Od zachodu stoki wzgórza opadały na dużej długości ku dolinie znacznie oddalonego strumienia Dunajovickiego.
Południowa część zamku otrzymała w planie kształt zbliżony do trójkąta o długości 31 metrów i szerokości 5-15 metrów. Wejście do niej prowadziło przez drewniany mostek przerzucony ponad wyciosanym w skale przekopem po stronie południowo – wschodniej. Kolejny most zapewne łączył skałę południową z północną. Większość południowego ostańca zajmował wydłużony budynek z murami o grubości 2-2,5 metra. Zapewne pełnił on funkcję mieszkalną o czym świadczyłoby okno we wschodniej ścianie. Przeciwległe zachodnie ściany przechodziły w wąską, zaokrągloną w narożniku część, być może posiadającą formę wieżową, choć nie wykluczone, iż cała budowla miała jednakową wysokość. Wschodnia część ostańca, poza murami budynku mogła być przeznaczona na niewielki dziedzińczyk przy bramie. W jego południowo – wschodnim narożniku utworzony został zbiornik na wodę deszczową. Miał on 3,5 metra średnicy i głębokość aż 7 metrów, stanowił bowiem jedyne źródło wody w górnej części zamku. Pierwotnie zapewne zabezpieczano go drewnianą klapą, a spływającą z dachów wodę doprowadzono systemem kanałów i rynien.
Północna część zamku miała formę zbliżoną do owalu o wymiarach 28 x 13 metrów. Zabudowa którą tam usytuowano była jeszcze bardziej niedostępna, z racji znacznego oddalenia od pozostałych ostańców i prawie pionowych ścian. Nie ma pewności czy całą przestrzeń kulminacji skały zajmował jeden masywny budynek, czy parę mniejszych, choć mniejsza grubość murów wskazywałaby na skromniejsze zabudowania, przykładowo dwa budynki rozdzielone środkowym dziedzińczykiem. Wejście do północnej części zamku mogło prowadzić wspomnianym już pomostem ze skały południowej, ale i także przez czworoboczną dobudówkę wzniesioną u północnego podnóża skały.
Obydwa skalne bloki nie zapewniały wystarczającej ilości miejsca na zabudowę gospodarczą, dlatego podzamcze musiało zostać rozlokować poniżej, u podstawy ostańców po stronie wschodniej i południowo – wschodniej, gdzie poprowadzone wzdłuż krawędzi stoków obwarowania, zapewne drewniano – ziemne lub jedynie częściowo murowane, ogradzały gospodarcze zaplecze zamku i łączyły się ze skalnymi występami. Zewnętrzne obwarowania ochraniały również zamek łukiem od strony północnej oraz krótszymi odcinkami od strony zachodniej, gdzie mogła się znajdować brama wjazdowa do całego założenia. Dodatkowa zabudowa o charakterze strażniczo-obserwacyjnym mogła się znajdować na wapiennym grzbiecie po stronie południowej, tuż za szczelinami sąsiadującymi ze skałą południową.
Stan obecny
Zamek jest dziś malowniczą ruiną usytuowaną na słabo zaludnionym, przygranicznym terenie Obszaru Chronionego Krajobrazu Pálava. Do czasów współczesnych zachowały się głównie ruiny zabudowy na południowym bloku skały, mianowicie prosta ściana wschodnia z dwoma narożnikami, niższy odcinek ściany południowej oraz zaoblony narożnik zachodni z dwoma otworami. Jedyny otwór z opracowanym ościeżem widoczny jest w ścianie południowej. U podstawy muru wschodniego widoczny jest natomiast głęboki dół dawnego zbiornika na wodę deszczową. Niedostępna, porośnięta krzewami i drobnymi drzewami część północna, posiada jedynie relikty dwóch czy trzech fragmentów muru. Wstęp na teren południowego ostańca jest wolny. Dojście do niego możliwe jest od strony skalnego grzbietu po południowej stronie zamku, natomiast ścieżka do zabytku wiedzie od strony nieodległej wsi Klentnice u wschodniego podnóża zamkowej góry.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Jižní Morava, t. I, red. Z.Fiala, Praha 1981.
Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí, Praha 2001.
Vojkovský R., Sirotčí hrádek. Zřícenina hradu severně od Mikulova, Hukvaldy-Dobrá 2018.