Historia
Nie wiadomo kiedy dokładnie powołano sezemicki konwent. Musiało to mieć miejsce przed 1267 rokiem, gdyż w tamtym roku kapituła generalna cystersów dyskutowała o jego przystąpieniu do zakonu. Inkorporacja ta nastąpiła dwa lata później, przy czym Sezemice podporządkowano opactwu Hradiště nad Jizerou. Nie wiadomo też kto ufundował klasztor, ale jako że skala fundacji była skromna, najpewniej nie była to inicjatywa królewska, lecz w powstanie klasztoru zaangażowany był jeden z rodów szlacheckich. Kościół klasztorny prawdopodobnie zbudowany został około 1270-1280 roku, być może na miejscu starszej budowli sakralnej.
Majątek sezemicki składał się z małego miasteczka o tej samej nazwie i 10 wsi, miał więc mniej więcej taki sam zasięg jak klasztor cysterek w Pohled. Do dobroczyńców klasztoru najpewniej należała królowa Elżbieta Ryksa (Eliška Rejčka), druga żona króla Wacława II, która podobnie jak jej mąż, miała dobre stosunki z zakonem cystersów. Podobnie jak Wacław II, który założył klasztor cystersów w Zbraslaviu, Elżbieta założyła klasztor cysterek w Starym Brnie. Przypuszczalnie do tego żeńskiego konwentu sprowadziła zakonnice z Sezemic. Wspomniała też o Sezemicach w testamencie, w którym poświęciła klasztorowi hojny zapis pieniężny.
Czas kryzysu, który dotknął większość czeskich klasztorów w XIV wieku, był dla cysterek z Sezemic trudny. Jeszcze w pierwszym trzydziestoleciu XIV wieku udało się konwentowi przekształcić kościół klasztorny w stylistyce gotyckiej, kiedy to przedłużono od wschodu nawę i dostawiono prezbiterium, a niewiele później, w dobie panowania Karola IV, około połowy tamtego stulecia, dobudowano kaplicę św. Antoniego. Już jednak w drugiej ćwierci XIV wieku pojawiły się informacje o złym stanie zabudowań klasztornych. W 1333 roku zakonnice miały nawet nie posiadać środków na podstawowe potrzeby życiowe. W następnych latach sytuacja być może się ustabilizowała, gdyż w 1350 roku w klasztorze mieszkało 11 sióstr, a w latach 80-tych XIV wieku kościół powiększono o kaplicę św. Anny. Służył on wówczas nie tylko klasztorowi, ale także miejscowej ludności.
W 1421 roku klasztor cysterek wraz z kościołem został zniszczony przez husyckich taborytów. Po tym wydarzeniu konwent nie podniósł się już, choć sam kościół Panny Marii (później przemianowany na Świętej Trójcy) został odbudowany. W pierwszej połowie XVIII wieku przeprowadzono jego gruntowną barokową przebudowę. Kolejne naprawy miały miejsce w 1873 roku oraz w latach 1940-1941.
Architektura
Klasztor założony został po północnej stronie rzeki Loučná, w niedalekiej odległości od jej ujścia do Łaby na zachodzie. Usytuowano go w podmokłej dolinie, poprzecinanej niewielkimi dopływami schodzącymi do rzeki z niewysokich wzgórz na północnym – wschodzie. Po północno – zachodniej stronie klasztoru rozwinęła się osada, a później niewielkie miasto Sezemice. Sam klasztor składał się z kościoła Panny Marii oraz zabudowań mieszkalno – gospodarczych cysterek o niewiadomej formie. Przypuszczalnie znajdowały się one po zachodniej stronie kościoła.
W pierwszej połowie XIV wieku kościół klasztorny składał się z pojedynczej, prostokątnej w planie nawy o długości około 17,5 metra, oraz węższego, długiego na 9,6 metra, wielobocznie zamkniętego na wschodzie prezbiterium. Ściana południowa korpusu w odległości około 8,7 metrów od południowo – zachodniego narożnika uzyskała uskok spowodowany pogrubieniem dalszej części muru. Wynikało to z włączenia w starszą, zachodnią część nawy dobudowanej w XIV wieku partii wschodniej. Prezbiterium od strony zewnętrznej wzmocnione zostało licznymi przyporami. Ich obecność świadczyłaby, iż wnętrze prezbiterium musiało być w średniowieczu sklepione, najpewniej sześciodzielnie i krzyżowo – żebrowo. Oświetlały go okna, które pierwotnie miały kształt ostrołuczny z trójdzielnymi maswerkami. Nawę wypełniała usytuowana w zachodniej części empora, podsklepiona dwoma przęsłami krzyżowymi.
Około 1340-1370 roku po południowej stronie nawy zbudowana została kaplica św. Antoniego (7,4 x 6,8 metra), składająca się z jednego prostokątnego przęsła i wielobocznego zamknięcia na wschodzie. Niczym miniaturowa wersja prezbiterium, została ona wzmocniona od zewnątrz przyporami. Wewnątrz prostokątne przęsło zachodnie zwieńczono sklepieniem krzyżowo – żebrowym, wschodnie wieloboczne zamknięcie natomiast sklepieniem sześciodzielnym. Klinowe w przekroju żebra sklepienne spięto zwornikami o formie tarcz herbowych oraz osadzono na ośmiu wielobocznych, przyściennych wspornikach z których sześć uformowano na kształt ludzkich głów o indywidualnych cechach wyglądu. W górnej partii ściany północnej umieszczono gotycki portal który zapewniał komunikację pomiędzy emporą w nawie a kaplicą.
Około 1380-1390 roku po północnej stronie nawy wzniesiono kolejną kaplicę pod wezwaniem św. Anny. Otrzymała ona dwa prostokątne przęsła o łącznych wymiarach 8,9 x 8,2 metra i dobudowaną w okresie późnego gotyku malutką, wieloboczną apsydę po stronie wschodniej. Jej wnętrze przykryto sklepieniem trójpodporowym oraz sześciodzielnym w apsydzie, którą otwarto na kaplicę pięknie profilowaną arkadą. Żebra także tutaj osadzono na rzeźbionych wspornikach, uformowanych na kształt postaci rycerza, skulonego psa, anioła, czy ptaka. Oświetlały je ostrołuczne okna dwudzielne z maswerkami zwieńczonymi trójliśćmi.
Stan obecny
Do czasów współczesnych ze średniowiecznego klasztoru cysterek zachował się tylko kościół, obecnie posiadający wezwanie Świętej Trójcy. Na jego dzisiejszy wygląd znacząco wpłynęła barokowa przebudowa, która przekształciła przede wszystkim nawę i prezbiterium (pozbawione maswerków okna z półkolistymi zwieńczeniami, gzyms podokapowy, kruchta po stronie zachodniej, szczyt zachodni, nowożytne sklepienia, wieżyczka na kalenicy dachu, górne partie przypór). Gotycką ozdobą pozostały natomiast obydwie boczne kaplice wraz z ich maswerkowymi oknami, sklepieniami, zwornikami i konsolami.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Benešovská K., Charvátová K., Líbal D., Pojsl M., Řád cisterciáků v českých zemích ve středověku, Praha 1994.
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Vendl V. K., Soupis uměleckých památek politického okresu pardubicko-holicko-přeloučského. Soupis 53 (Pardubice), Praha 2007.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. III, Praha 1980.