Historia
Kościół, pierwotnie w formie rotundy, został zbudowany pod koniec XII wieku, na terenie funkcjonującego wówczas w Šebkovicach grodu, czy też dworu. Jego fundatorem mógł być Šebek, wspominany w źródłach pisanych w XII wieku, jako kasztelan na zamku w Bítovie. Pierwsza informacja o Šebkovicach odnotowana została dopiero w połowie XIV wieku, a informacja o patronacie kościoła pojawiała się w 1386 roku. W drugiej ćwierci XIII wieku rotundę powiększono o czworoboczne prezbiterium. Około XIV wieku i ponownie na przełomie XV i XVI stulecia kościół został raz jeszcze powiększony i przebudowany. W 1662 roku w opisie dziekana Vavřinca Rudavskiego odnotowana została dzwonnica z dwoma dzwonami („in infirmo ad modum campanili“). Kolejny opis kościoła z 1671 roku przedstawiał go już jako częściową ruinę z uszkodzonym dachem. W XVIII stuleciu przeprowadzono naprawy w stylistyce barokowej, podczas których prawdopodobnie dobudowana została kruchta po stronie zachodniej, umieszczona na miejscu rozebranej wieży.
Architektura
Kościół zbudowany został na niewielkim tarasie, utworzonym w łagodnym zboczu opadającym po stronie południowej i zachodniej ku niewielkiemu strumieniowi. Teren wokół budynku przeznaczony był na cmentarz, który w średniowieczu otoczono rowem suchej fosy, przebiegającym w odległości 3 metrów od podnóża zbocza. W planie fosa miała owalny kształt, z dłuższą osią na linii wschód – zachód. Nie wiadomo czy pełniła funkcję obronną, czy jedynie oddzielała strefę sakralną od mieszkalno – gospodarczej, zabezpieczając między innymi przed zwierzętami.
Kościół został wzniesiony jako rotunda, złożona z nawy na planie zbliżonym do okręgu o zewnętrznej średnicy 9,9 metra i grubości muru wynoszącej 1,5 metra, a także z podkowiastej apsydy po stronie wschodniej. Pierwotnie po stronie zachodniej znajdowała się jeszcze czworoboczna wieża, która na poziomie piętra była otwarta na nawę w formie empory. Główne wejście do nawy rotundy umieszczono od południa, w uskokowym, półkoliście zamkniętym portalu wykonanym w całości z ciosowych klińców. Wnętrze oświetlały wąskie, rozglifione okna o półkolistych zamknięciach. Wejście na emporę prowadziło przez klatkę schodową umieszczoną w grubości muru, dostępną z nawy przez prostokątny otwór, którego próg podniesiono o 50 cm w stosunku do posadzki. Schody nie kończyły się na poziomie empory, ale biegły wyżej na poddasze nawy. Tam, nad drewnianym stropem, znajdowała się przestrzeń, która najprawdopodobniej służyła celom obronnym lub refugialnym i była połączona z najwyższą, przeznaczoną na dzwony kondygnacją wieży.
Około połowy XIII wieku apsyda kościoła została zastąpiona czworobocznym prezbiterium o bokach długości 8,7 metra, otwartym na nawę półkolistą arkadą tęczy. W jego północnym murze umieszczono schody prowadzące do pomieszczenia na piętrze, które być może służyło jako schronienie. Oświetlenie prezbiterium zapewniały dwa wysokie i wąskie okna o obustronnych rozglifieniach i półkolistych zamknięciach. Jedno osadzono w ścianie południowej, drugie na osi ściany wschodniej. Ponadto dwoma otworami szczelinowymi w ścianach północnej i wschodniej doświetlono klatkę schodową. Przestrzeń nad prezbiterium prawdopodobnie miała formę podobną do sąsiadującej drewnianej nadbudówki nad nawą. Obie części mogły być nawet przykryte wspólnym, przypuszczalnie utworzonym z gontu dachem.
W okresie gotyku do północnej ściany prezbiterium dobudowano prostokątny aneks o tej samej długości co starsze prezbiterium. Początkowo mieścił on karner, umieszczony w dolnej, przykrytej ostrołuczną kolebką kondygnacji piwnicznej, natomiast nad nim, na poziomie wysokiego parteru zapewne znajdowała się kaplica, do której ze względu na wysoki poziom podłogi trudno było się dostać bezpośrednio z prezbiterium. Wyżej, pod jednospadowym daszkiem, znajdować się jeszcze mogło poddasze. Pod koniec XV wieku aneks przebudowano, co doprowadziło do usunięcia sklepienia karneru i obniżenia poziomu podłogi kaplicy, nad którą założono półkoliste sklepienie kolebkowe. Przejście z kaplicy do prezbiterium w czasie przebudowy wyposażono w siodłowe portale o późnogotyckim profilu. Portal południowy umieszczono w miejscu wejścia do klatki schodowej, w starszej części prowadzącej na poddasze, a w młodszej na ambonę w nawie.
Stan obecny
Do czasów współczesnych zachowała się romańska nawa rotundy, obecnie przykryta nowożytnym dachem z wieżyczką i poprzedzona nowożytną kruchtą na miejscu romańskiej wieży. Zachowało się również XIII-wieczne prezbiterium wraz z gotyckim karnerem. Spośród detali architektonicznych widoczny jest południowy portal rotundy, jedno zamurowane pierwotne okno romańskie, częściowo przekształcone okna XIII-wieczne w prezbiterium oraz gotyckie portale we wnętrzu.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Konečný L.J., Některé novější poznatky ke vztahu románských sakrálních a profánních objektů jižní Moravy, „Archæologia Historica”, 6/1981.
Konečný L.J., Zjišťovací průzkum a rekonstrukce románské rotundy sv. Maří Magdalény v Šebkovicích u Znojma, „Vlastivědný věstník moravský”, ročník 42, 1/1990.
Sadílek J., Lesonice. Historický vývoj stavebních památek a osídlení obce, Olešnice na Moravě 2008.