Historia
Zamek Riesenberg został zbudowany w drugiej połowie XIII wieku, pojawiając się po raz pierwszy w dokumentach pisemnych w 1279 roku jako własność Děpolta, najwyższego sędziego, a następnie komornika Królestwa Czeskiego, założyciela rodu Švihovskich z Ryžembera. Miał on kluczowe znaczenie dla ochrony granic kraju od strony Bawarii. Z wysokiego wzgórza kontrolował jeden z najważniejszych szlaków handlowych wiodący z Ratyzbony przez dolinę rzek Regen i Chamb przez graniczne Všeruby do Czech.
W pierwszej połowie XIV wieku zamek został przebudowany przez ród pierwotnych właścicieli, a następnie w pierwszej połowie XV stulecia został ponownie powiększony przez panów z Janovic, którzy byli jego właścicielami od 1403 roku. W 1448 na zamku doszło do katastrofalnego pożaru w wyniku którego musiał być poddany gruntownej renowacji.
W 1508 roku Rýzmberk kupił Břetislav Švihovski z Rýzmberka, potomek pierwszych właścicieli. Z powodu sporych długów nie cieszył się on jednak zamkiem zbyt długo i już od 1535 roku właścicielami ponownie byli Janovscy, a następnie od 1543 roku Gutštejnowie. Ci ostatni w pierwszej połowie XVII wieku zaangażowali się w antyhabsburskie powstanie. Na skutek tego w 1620 roku pod Rýzmberk podeszła cesarska armia, a garnizon zamkowy z powodu przytłaczającej przewagi wroga poddał warownię. Majątek Gutštejnów został skonfiskowany, lecz nie miało to większego znaczenia jako, iż w 1641 roku zamek zdobyli Szwedzi. Całkowite zniszczenie przyniosła jednak dopiero powojenna decyzja cesarza Ferdynanda III z 1655 roku by rozebrać Rýzmberk z obawy przed wykorzystaniem przez wrogie wojska.
Architektura
Otoczony suchą fosą i ziemnym wałem, zamek został usytuowany na szczycie wzniesienia o stromo opadających zboczach. Tylko na wschodzie, gdzie wzgórze opadało w głębokie siodło, na którym z czasem uformowało się podzamcze, stok był łagodniejszy. Najstarszy rdzeń zamku miał kształt nieregularnego pięciokąta, zwróconego prostą kurtyną muru w kierunku wschodnim, ponad drogą wjazdową na dziedziniec podzamcza. W newralgicznym południowo – wschodnim narożniku murów zbudowano cylindryczną wieżę, a za nią na przeciwległej, węższej stronie dziedzińca główny budynek mieszkalny. Wieża miała średnicę prawie 9 metrów i ściany o niezbyt dużej grubości 1,3 metra. Pełniła funkcję bergfriedu kontrolującego położoną poniżej bramę.
Prawdopodobnie w pierwszej połowie XIV wieku obwarowano osobnym murem obronnym położony po stronie południowo – zachodniej zamek dolny. W jego narożniku usytuowano kolejną cylindryczną wieżę, a do wewnętrznej ściany kurtyny południowej przystawiono ciąg gospodarczych i pomocniczych budynków. Wjazd do niego umieszczono po stronie wschodniej, tuż pod murem górnej części zamku, w wieży bramnej o nie wybrukowanym przejeździe. Po zewnętrznej stronie otwierała się ona na parcham, dlatego też poza głównym, ostrołukowym portalem wjazdowym posiadała boczne wejścia, prowadzące na teren międzymurza. W jednej ze ścian jej przejazdu bramnego znajdowało się także siedzisko – sedilia. Zapewne także w tej dobie powstał również drugi pałac na zamku górnym, umieszczony po stronie północnej, tuż obok wieży głównej (bergfriedu).
W pierwszej połowie XV wieku po stronie południowej i południowo – wschodniej rozszerzono obwarowania na kolejny obszar podzamcza. Powstał w ten sposób wąski pas międzymurza na południu, z murem zewnętrznym wzmocnionym czterema czworobocznymi basztami i jedną półokrągłą, otwartymi od strony wewnętrznej oraz większy dziedziniec po stronie południowo – wschodniej z prostokątną w planie wieżą umieszczoną w narożniku tuż przy bramie wjazdowej. Sama brama być może została umieszczona w mniejszym budynku bramnym.
Ostatnia faza rozbudowy z początku XVI stulecia doprowadziła do rozbudowy zabudowy mieszkalno – gospodarczej na zamku górnym (skrzydło północne i południowe) i podzamczu. Główne prace skupiły się jednak na zapewnieniu obrony od strony północnej, przystosowanej do rozwijającej się wówczas broni prochowej. Zamek górny i dolny otoczył wówczas drugi pierścień niższego muru wydzielający wąski parcham. Po stronie zachodniej wystawała z niego długa basteja z półokrągłym czołem. Dodatkowo na północy i wschodzie parcham wzmocniły dwie półokrągłe, otwarte od wewnątrz wieże działowe oraz wysunięty przed nie ziemny bastion.
Stan obecny
Zamek to obecnie słabo zachowana ruina, dodatkowo zabudowana wzniesioną w XIX wieku ceglaną wieżą widokową, drewnianą altaną z restauracją i amfiteatrem z pierwszej połowy XX stulecia. Przetrwały jedynie dolne partie murów zamku górnego i podzamcza wraz z podstawami baszt i wieży południowo – wschodniej. Spośród detali architektonicznych wart odnotowania jest portal bramny. Wstęp na sam teren dawnego zamku jest wolny. We współczesnej wieży mieści się mała ekspozycja ukazująca historię zamku wraz z jego przemianami architektonicznymi.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Dodatky, Praha 2002.
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Dodatky 2, Praha 2005.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Západní Čechy, t. IV, red. Z.Fiala, Praha 1985.
Menclová D., České hrady, Praha 1972.