Historia
Pierwsza informacja o istnieniu świątyni w Rožmberku (dawniej Nižši Brod) zawarta została w dokumencie z 1271 roku, potwierdzającym nadanie złożone przez Jadwigę z Šaumburku, wdowę po Voku I z Krumlowa, oraz w dokumencie z 1279 roku, w którym Jindřich z Rožmberka przekazał miejscową parafię klasztorowi cystersów w Vyšším Brodzie. Prawdopodobnie zbudowany został on około połowy XIII wieku.
Po zakończeniu wojen husyckich, od połowy XV wieku, rozpoczęto wielką późnogotycką przebudowę kościoła. W 1465 roku biskup Sigmund Pirchan poświęcił ołtarz główny, co zapewne związane było z ukończeniem prac nad prezbiterium. Na zakończenie przebudowy całego kościoła w 1488 roku zasklepiono korpus nawowy, choć w archiwum opactwa Vyšší Brod odnotowano, iż w 1583 roku założono po raz kolejny sklepienia. Zapewne informacja ta odnosiła się do prezbiterialnej części kościoła.
Podobnie jak większość czeskich kościołów parafialnych, świątynia w Rožmberku była od czasów wojen husyckich do okresu gwałtownej rekatolizacji po 1621 roku kościołem utrakwistycznym. W 1664 roku został on ponownie konsekrowany przez opata klasztoru Vyšší Brod, Jerzego Windschuha. W 1881 roku przeprowadzono gruntowną renowację budowli.
Architektura
Kościół w okresie późnogotyckim uzyskał formę budowli trójnawowej, czteroprzęsłowej o korpusie wielkości 13,7 x 17,8 metrów, z szerokim, wielobocznie zamkniętym od wschodu prezbiterium (pięć boków ośmioboku) o wymiarach 9 x 14,6 metrów, do którego od północy przystawiono masywną, czworoboczną wieżę na rzucie kwadratu o bokach długości 7,9 metra i wysokości nieco ponad 30 metrów, z zakrystią w przyziemiu. Przy południowej ścianie prezbiterium wybudowano prostokątne w planie, piętrowe oratorium, natomiast do północnej i południowej ściany naw bocznych kruchty, usytuowane na wysokości drugich od zachodu przęseł. Z całej budowli jedynie prezbiterium wzmocniono przyporami, natomiast do zachodniej ściany wieży przystawiono półokrągłą wieżyczkę z klatką schodową.
Kościół oświetlała gama różnorodnych okien. Najstarsze były niewielkimi, wąskimi otworami umieszczonymi w rozglifionych na zewnątrz wnękach o ostrołucznych zamknięciach, z ościeżami zwieńczonymi trójliśćmi. W późniejszym okresie gotyku wprowadzono duże i wysokie okna ostrołuczne wypełnione maswerkami, przeważnie dwudzielne, za wyjątkiem trójdzielnego w skrajnym wschodnim przęśle nawy południowej. Do prezbiterium słońce wpadało przez pięć okien, przy czym nietypowo wschodnie umieszczone na osi było najwęższe. Elewacje wieży na większości kondygnacji przebito czworobocznymi niedużymi oknami o sfazowanych ościeżach, jedynie na najwyższym piętrze z którego musiał wydobywać się dźwięk dzwonów utworzono większe profilowane, ostrołuczne okna z wielolistnymi maswerkami w górnych częściach.
Wewnątrz prezbiterium zwieńczono na wysokości 12 metrów późnogotyckim sklepieniem żebrowym, osadzonym we wschodnim zamknięciu na sięgających posadzki służkach, a przy ścianach wzdłużnych na podwieszonych konsolach. Od korpusu prezbiterium oddzielono lekko ostrołuczną arkadą tęczy o szerokości 7,2 metra, profilowaną dwoma wałkami rozdzielonymi wklęską. Na wysokości 4,7 metra ościeża arkady przerwano niszami z misternie profilowanymi konsolami i baldachimami, których celem było pomieszczenie rzeźbionych figur. Nawy i kruchty przykryto sklepieniami żebrowymi o gwiaździstych wzorach, przy czym w korpusie podparto je trzema parami ośmiobocznych filarów z umieszczonymi na wysokości 7,8 metrów wyprowadzeniami żeber. Na wysokości 12,6 metrów żebra sklepień spięto pięcioma zwornikami w nawie głównej i trzema w każdej nawie bocznej.
Kościół w średniowieczu pokryty był barwnymi malowidłami, zarówno wewnątrz jak i od strony zewnętrznej. Dekoracja malarska kościoła przede wszystkim zaskakiwała ilością pięciopłatkowych róż (rozet), symbolem Rožmberków, ale niespotykanym w innych ich dominiach w takiej ilości, a wytłumaczalnym jedynie specyfiką miejsca (mitologia początków rodu) i jego nazwą. Dziewiętnaście rozet Rožmberków umieszczono na późnogotyckich elewacjach wieży, prezbiterium i trójnawowego korpusu. W niektórych przypadkach róże zaprojektowano jako elementy herbowe na tarczach o różnych kształtach, innym razem wymalowano je osobno bez tarcz. Ponadto na południowej elewacji kościoła umieszczony został późnogotycki malowany zegar słoneczny oraz herby sojuszu ówczesnego króla czeskiego i węgierskiego Władysława Jagiellońskiego i jego żony Anny z Foix i Candale.
Stan obecny
Kościół zachował średniowieczną bryłę, układ i cechy stylistyczne, a także wiele detali architektonicznych od wczesnego do późnego gotyku. Najstarszym zachowanym jest portal południowy z jeszcze XIII-wiecznym profilowaniem, z XIV wieku natomiast przetrwały maswerki w jednym z okien prezbiterium (pozostałe trzy pochodzą z końca XV wieku) oraz dwa okna zachodniej fasady. Przekształcenia nowożytne dotknęły zachodni szczyt kościoła, elewację zachodnią korpusu w której przebito duże, półkoliste okno, szczyt południowego oratorium, oraz hełm wieży na którym zamontowano zegary.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Cechner A., Soupis památek historických a uměleckých v Království českém, ročník 42. Politický okres kaplický, Praha 1921.
Pavelec P., Středověká nástěnná malba v jižních Čechách, Olomouc 2013.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. III, Praha 1980.