Historia
Pierwsza wzmianka pisana o rotundzie św. Jerzego i Wojciecha pojawiła się w 1126 roku, kiedy to książę Sobiesław I na cześć zwycięstwa w bitwie pod Chlumcem w której pokonał cesarza Lotara, naprawił istniejącą już świątynię i powiększył o zachodnią wieżę. Oznacza to, że budowa pierwotnej rotundy miała miejsce wcześniej, być może jeszcze pod koniec XI wieku.
W 1273 roku góra Říp została wymieniona w bulli papieża Grzegorza X, potwierdzającej dobra i prawa klasztoru norbertanów na Strahovie. Nie wiadomo jednak kiedy zakonnicy weszli w posiadanie rotundy i wzniesienia na którym stanęła. Jakiś czas wcześniej Říp zaczęło tworzyć jedną własność z Mnetěš, wsią leżącą na południowym – zachodzie, która w bliżej nieokreślonym czasie stała się częścią wspólnego obszaru katastralnego (przez Mnetěš biegła główna droga z Říp do Pragi). W okresie późnego średniowiecza rotundę powiększono o nowe budynki o przeznaczeniu mieszkalno – sakralnym, przeznaczone dla duchownych zajmujących się administrowaniem okolicznych dóbr lub eremitów – pustelników.
W XVII i XVIII wieku kościół stał się popularnym miejscem pielgrzymek. W 1826 roku, a następnie w latach 1869-1881 przeprowadzono jego gruntowną renowację. Kolejnych napraw w duchu reromanizacji dokonano w latach 60-tych XX wieku. Pomniejszono wówczas otwory okienne by przypominały wygląd pierwotnych, odtworzono we właściwym miejscu południowy portal i wymieniono posadzkę. Ze względu na pogarszający się stan historycznego kamienia w elewacjach kościoła, w 2009 roku budowla została otynkowana.
Architektura
Rotundę wzniesiono na szczycie góry Říp, przewyższającej o około 200 metrów okoliczny, pofałdowany teren, dzięki czemu jej sylwetka była już z daleka widoczna. Jej nawa otrzymała formę cylindryczną, otwartą na wschodzie na podkowiastą apsydę. Po stronie zachodniej do rotundy przystawiono cylindryczną wieżę.
Pierwotne, romańskie wejście do nawy znajdowało się po stronie południowej, wejścia północne i zachodnie w wieży zostały dodane dużo później. Północne związane mogło być z użytkowaniem cmentarza i kostnicy, a więc służyło do celów pogrzebowych (pierwsza wzmianka o cmentarzu pojawiła się pod koniec XVI wieku). Portal zachodni być może dobudowany został w okresie gotyku, gdyż miał ostrołuczne ościeża z profilowaniem zakończonym poziomo na cokole. Jego utworzenie mogło mieć związek z zastawieniem w późnym średniowieczu południowej części rotundy dwoma czworobocznymi przybudówkami: zachodniej, nieco mniejszej kaplicy o lekko trapezoidalnym rzucie i większej wschodniej, połączonej z kaplicą i nawą rotundy dawnym południowym portalem. Ta część służyła jako mieszkanie pustelnika lub kleryka i była wyposażona w piec, prawdopodobnie umieszczony za filarem w północno – wschodnim narożniku.
Wewnątrz zachodniej części nawy rotundy umieszczono emporę, pierwotnie dostępną z parteru nawy, poprzez południowo – zachodnie po strome, kamienne schody. W średniowieczu sklepione przyziemie wieży dostępne było z nawy, a górne partie wieży jedynie poprzez emporę, a następnie w górę po drabinie. Dolna część była natomiast oddzielnym pomieszczeniem (często występującym w kościołach emporowych), z zewnątrz dostępnym dopiero po przebiciu zachodniego wejścia. Nawę przykryto wciąż zachowanym sklepieniem kopulastym, spłaszczonym łukiem tęczowym. Apsydę zwieńczono konchą.
Stan obecny
Surowa i charakterystyczna rotunda, zbudowana na wyniosłej górze Říp, uważanej według tradycji za wczesnopogańskie miejsce kultu, stała się, zwłaszcza w XIX wieku, jedną z symbolicznych budowli z okresu początków kształtowania narodu czeskiego. Z pewnością przyczynił się do tego Kosmas z Pragi, uważany za pierwszego czeskiego kronikarza, który przekazał informacje o jej odbudowie w XII wieku. Z tego powodu stowarzyszenie patriotyczne przeprowadziło sto lat temu jej renowację, a na przełomie lat 60 i 70-tych dokonano romanizacji rotundy, niestety słabo udokumentowanych i szkodliwych dla zabytkowej substancji (przekształcone wielokrotnie wszystkie portale i otwory okienne, usunięta empora, zmienione profilowanie gzymsu łuku tęczy). Z oryginalnych romańskich elementów architektonicznych zachowało się jedynie sklepienie nawy i apsydy.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Gojda M., Trefný M., Říp a jeho kostel. K vývoji a kontextu rotundy svatého Jiří [w:] Opomíjená archeologie, svazek 2, Archeologie krajiny pod Řípem, Plzeň 2011.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. III, Praha 1980.