Historia
Kościół w Řeporyjach zbudowany został około drugiej połowy XII wieku (podobnie jak zbliżony formą kościół w Reznovicach, czy też przebudowany wówczas kościół św. Jana Chrzciciela na Zábradlí w Pradze). We wczesnym okresie nowożytnym musiał znacznie podupaść, gdyż w 1772 roku poddany został gruntownej barokowej przebudowie, w związku z którą wyburzono trzy apsydy i większą część romańskiej nawy. Ostatnie większe prace naprawcze zabytku prowadzono w latach 1900-1901, kiedy to między innymi usunięte zostały z wieży nowożytne tynki i barokowy hełm.
Architektura
Kościół wzniesiony został z dokładnie opracowanych, układanych w regularne warstwy ciosów piaskowca, przy czym narożniki budowli nie zostały wzmocnione większymi kwadrami. W średniowieczu posiadał rzadko spotykaną formę z kwadratową nawą o bokach wewnętrznej długości 7,1 metra, z której czterech ścian wysunięte były płytkie półkoliste apsydy o promieniach 2,1 metra. Dodatkowo przy apsydzie zachodniej na osi wzniesiono (przypuszczalnie wtórnie) czworoboczną wieżę o zewnętrznych wymiarach 3,8 x 3,6 metra. Nawa być może w górnych partiach przechodziła z rzutu czworobocznego w ośmiobok, podobnie jak w kościele w Reznovicach, na co wskazywałaby znaczna grubość murów obwodowych, wynosząca około 1,3 metra.
Wejście do wnętrza wiodło przez nietypowo usytuowany portal, umieszczony w północno – zachodniej części apsydy przywieżowej. Uzyskał on półkoliste zamknięcie z tympanonem zdobionym krzyżem. Ponadto komunikację zapewniały dwa małe, półkoliste portale w północnej i południowej ścianie w przyziemiu wieży. Kolejny portal łączył piętro wieży z emporą w apsydzie zachodniej. Oświetlenie kościoła zapewniały wąskie, obustronnie rozglifione okna, a także wyjątkowo wysokie szczelinowe otwory w elewacjach wieży, być może pełniące także rolę strzelnic. Jedynie na jej najwyższej kondygnacji, ze względu na umieszczone tam dzwony, z każdej strony świata utworzono czterodzielne przeźrocza. Każde z nich przedzielono pośrodku nieprofilowanym blokiem piaskowca, po bokach którego podział na dwa kolejne prześwity zapewniły filarki z kostkowymi głowicami.
Wewnątrz kościoła apsydy przykryte były konchami. Centralna przestrzeń nawy zwieńczona mogła być sklepieniem krzyżowym lub podsklepiona mogła być jedynie empora, gdyż blisko narożników nawy umieszczono prostokątne, znacznie wysunięte w stronę środka fundamenty, na których zapewne znajdowały się podpory sklepienia o formie kolumn z kostkowymi głowicami. Ewentualnie podpory służyły nie do podtrzymywania sklepienia, lecz samej empory, która mogła wypełniać nie tylko zachodnią część nawy, ale przechodzić na wnętrze apsydy północnej i południowej. Narożne podpory mogły też podtrzymywać arkady otwierające się z apsyd na centralną przestrzeń, podobnie jak w tetrakonchosie św. Krzyża w Sázavie. W tym przypadku budowla nie posiadałaby dwóch kondygnacji, ale wieża byłaby otwarta na centralną przestrzeń.
Stan obecny
Do czasów współczesnych ze średniowiecznej budowli zachowała się jedynie zachodnia część z wieżą, jedną apsydą i narożnikami nawy, przy czym od strony zewnętrznej romański charakter posiada głównie wieża. Pozostała część budowli ma formę barokową. W apsydzie od południa przetrwało okno opisywane w części literatury jako romańskie, choć brak piaskowca w jego ościeżu budzi wątpliwości. Romański jest natomiast portal w północno – zachodniej części apsydy oraz dwa małe portaliki w przyziemiu wieży, a także szczelinowe i czterodzielne otwory górnych kondygnacji wieży. Ponadto w południowo – zachodnim kącie prezentowana jest odnaleziona romańska kolumna z kostkową głowicą i cokołem. Niestety romańskie zewnętrzne elewacje kościoła zostały mocno wygładzone w trakcie remontu z przełomu XIX i XX wieku i odróżniają się od bardziej chropowatych elewacji wewnętrznych ze śladami średniowiecznych narzędzi (obecnie pokryte tynkiem).
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Dragoun Z., Praha 885-1310. Kapitoly o románské a raně gotické architektuře, Praha 2002.
Dragoun Z., Semerád M., Dokumentace románského zdiva v interiéru kostela sv. Petra a Pavla v Praze-Řeporyjích, „Průzkumy památek XXV”, 2/2018.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. IV, Praha 1982.