Historia
Pierwsza zachowana wzmianka o kaplicy, która poprzedzała późniejszy kościół, oraz o pobliskim młynie, pojawiła się w źródłach pisanych w 1430 roku. W jej pobliżu funcjonowała również pustelnia, zajmowana w 1440 roku przez niejakiego Tóma. W 1487 roku z inicjatywy młynarza Vacka kaplica została rozbudowana do formy typowego wiejskiego kościoła, poprzez dostawienie nawy i przeznaczenie starszej części na prezbiterium.
W 1521 roku wymieniany miał zostać gontowy dach kościoła, a w 1535 roku z fundacji kolejnego młynarza, Daniela, świątynia została otoczona wraz z przyległym cmentarzem nowym murem zwieńczonym gontowym daszkiem. Gdy jeszcze w tym samym roku Daniel zmarł, został pochowany pod głównym ołtarzem kościoła. W 1564 roku kościół naprawili bracia Jan i Antonín, natomiast sześć lat później w zachodnią części nawy wstawiono emporę. W 1575 roku po założeniu nowego cmentarza w Rakovníku, teren wokół kościoła św. Idziego przestał być wykorzystywany do grzebania ciał. W 1595 roku całkowicie przekształcono wnętrze świątyni oraz wzniesiono wieżyczkę na sygnaturkę.
W 1620 roku, w trakcie powstania antyhabsburskiego, kościół został zniszczony na skutek prowadzonych w okolicy walk, gdyż teren wokół niego wykorzystywany był jako dogodny punkt do obsadzenia artylerią ostrzeliwującą miasto. Po odejściu wojsk budowla została naprawiona w 1641 i 1660 oraz ponownie wyświęcona. Podczas wojny o sukcesję austriacką w 1741 roku kościół znów zajęli żołnierze, tym razem francuscy, którzy używali go jako prochowni. Po wojnie przez długi czas był opuszczony, gdyż brakowało pieniędzy na jego naprawę. Groziło mu całkowite popadnięcie w ruinę i zniszczenie, szczęśliwie jednak w 1856 roku mieszczanie sfinansowali naprawy, podczas których przy okazji podwyższono mury prezbiterium i prawdopodobnie wzniesiono kruchtę zachodnią. Ostatnie zniszczenia budynek odniósł w latach 70-tych XX wieku w tracie ćwiczeń wojskowych armii radzieckiej.
Architektura
U schyłku XV wieku kościół składał się z prostokątnej w planie, krótkiej nawy o wymiarach wnętrza 9,2 x 6,8 metra, którą dostawiono od zachodu do wielobocznie zamkniętego i wzmocnionego czterema przyporami prezbiterium o wymiarach 5 x 4,7 metra. Przypory nie otrzymały uskoków i zwieńczone zostały pochyłymi daszkami. Pomiędzy nimi umieszczono duże ostrołukowe okna, przebite jedynie od wschodu i południa. Ściana północna, zarówno prezbiterium jak i nawy, pomimo późnej daty budowy, jeszcze zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną pozbawiona była jakichkolwiek otworów. W nawie oprócz dwóch okien południowych umieszczono także dwa wejścia, jedno od strony południowej, a drugie od strony zachodniej, obydwa w półokrągłych, lekko sfazowanych portalach. Wewnątrz nawa pierwotnie przykryta była sklepieniem, podobnie prezbiterium zwieńczono nad jednym prostokątnym przęsłem sklepieniem krzyżowym oraz dwoma żebrami nad wschodnim zamknięciem. Żebra osadzono na geometrycznych konsolach.
Stan obecny
Kościół zachował średniowieczne mury, jednak jego sylwetka została nieco zmieniona z powodu podwyższenia murów prezbiterium, przy których przypory wydają się obecnie nieproporcjonalnie niskie. Dodatkowo od strony zachodniej przystawiono nowożytną kruchtę, a od północy w nawie przebito nowe okno. Wnętrze posiada wystrój współczesny, ale zachowały się fragmenty ściennych polichromii, arkada tęczy, sklepienie w prezbiterium. O istnieniu sklepienia w nawie świadczą widoczne do dziś przyścienne konsole.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Cechner A. Soupis památek historických a uměleckých v Království českém, ročník 39. Politický okres rakovnický, Praha 1915.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. III, Praha 1980.
Strona internetowa wikipedia.org, Kostel svatého Jiljí (Rakovník).