Historia
Według starszej literatury pierwszy kościół w Rakovníku pod wezwaniem św. Mikołaja miał zostać wzniesiony już pod koniec XI lub na początku XII wieku, a w 1119 roku z rozkazu księcia Władysława I Przemyślidy otoczony obwarowaniami. Prawdopodobnie jednak powstał dopiero w XIII wieku w trakcie trwającej wówczas akcji osadniczej, w okresie rozwoju osady w latach 50 i 60-tych, w związku z powstaniem niedługo wcześniej królewskiego zamku Křivoklát. Około połowy XIV wieku kościół św. Mikołaja spłonął, a na jego miejscu w trzeciej ćwierci XIV wieku, przy wsparciu cesarza Karola IV, rozpoczęto budowę nowego kościoła pod zmienionym wezwaniem św. Bartłomieja. W źródłach pisanych po raz pierwszy pojawił się on w 1379 roku jako świątynia farna.
W trakcie wojen husyckich gotycka świątynia spłonęła. Doszło do tego w 1422 roku, kiedy to ukrył się w niej Žibřid z Chříště wraz z mieszczanami, a budynek szturmowały katolickie oddziały Hanuša z Kolovrat i Aleša ze Šternberka. Po zakończeniu walk zachowało się tylko prezbiterium, zakrystia i część ścian korpusu nawowego. Odbudowę kościoła przeprowadzono w drugiej połowie XV wieku, a na zakończenie prac budowlanych, za panowania króla Władysława II na przełomie XV i XVI wieku, świątynię zasklepiono. Zmodyfikowano także główne wejście po zachodniej stronie kościoła nad którym w 1514 roku umieszczono herb miasta. W 1527 roku wybudowano nowy mur wokół cmentarza przylegającego do kościoła od południa.
Podczas wojny trzydziestoletniej kościół był wielokrotnie niszczony i obrabowywany. Do zniszczeń dochodziło w latach 1620, 1634 i 1639. Po wojnie z powodu kłopotów finansowych miasta odbudowa długo się przeciągała. Prace ruszyły dopiero po 1679 roku, lecz już w 1693 roku w budynek uderzył piorun, który uszkodził dach. W pierwszej połowie XVIII wieku przebudowano fasadę zachodnią, przekształcono także wnętrza w stylistyce barokowej. Do połowy XIX wieku stopniowo usunięto otaczające kościół średniowieczne fortyfikacje. W latach 1885-1889 według planów znanego architekta Josefa Mockera kościół został poddany renowacji, przy okazji której usunięto większość nowożytnych nawarstwień. Wnętrze zostało regotyzowane, a przy fasadzie zachodniej zbudowano dwie wieżyczki schodowe.
Architektura
Kościół św. Bartłomieja usytuowano we wschodniej części miasta, w bliskiej odległości od drewniano – ziemnych obwarowań miejskich, które ochraniały go od południa i wschodu, przy czym przed ich powstaniem otoczony był na całym swoim obwodzie nawodnioną fosą i obwarowaniami ziemnymi, służąc miejscowej ludności jako refugium.
Kościół XIV-wieczny był budowlą trójnawową, halową (o wszystkich nawach równej wysokości), z dwoma wieżami przy korpusie nawowym oraz z podłużnym prezbiterium, zakończonym od wschodu trójbocznie. Przy jego północnej ścianie stała dwuprzęsłowa zakrystia. W trakcie odbudowy z XV wieku pozostawiono starsze prezbiterium i zakrystię oraz wykorzystano zniszczone fragmenty korpusu nawowego, lecz ostatecznie nie odbudowano dwóch wież. Prawdopodobnie na skutek odbudowy prezbiterium zostało przystawione do korpusu pod nieco krzywym kątem, wyginając się lekko ku północy. Także nawy boczne nie uzyskały symetrycznego wyglądu. Przęsła nawy północnej zbudowano na rzucie znacznie mniejszych czworoboków niż przęsła nawy południowej.
Ostatecznie kościół uzyskał formę trójnawowej pseudobazyliki (z nawą główną wyższą niż boczne, ale bez własnych okien) o długości 38,9 metrów, szerokości 21,3 metrów i wysokość 15,7 metrów, przy czym wysokość dachu nawy głównej uzyskała taki sam poziom jak wysokość prezbiterium. Przy północnej ścianie prezbiterium usytuowana została zakrystia, przechodząca górą w czworoboczną, niewysoką wieżę. Przestrzeń prezbiterium oświetliło siedem, południową nawą cztery, a północną trzy gotyckie, ostrołukowe okna. Duże ostrołukowe okno umieszczono także na osi fasady zachodniej, ponad którym na zdobionym blendami szczycie przebito jeszcze trzy wąskie otwory.
Wnętrze kościoła w całości zwieńczono sklepieniami krzyżowo – żebrowymi, jedynie we wschodnim przęśle zamknięcia prezbiterium umieszczono dwa dodatkowe żebra sklepienne (sklepienie sześciodzielne). W nawach bocznych przęsła uzyskały kształt zbliżony do kwadratów, natomiast w nawie głównej prostokątów, były jednak nieregularne z powodu konieczności skorygowania umieszczonego pod kątem prezbiterium. W korpusie nawowym sklepienia oparto na czterech filarach i ostrołucznych, sfazowanych arkadach, ponad którymi znajdować się jeszcze miała kondygnacja obronna. Żebra opuszczono w korpusie na krótkie służki oraz wtopiono w mury bez pośrednictwa konsol. W prezbiterium natomiast opuszczono na kapitele i służki, poprowadzone profilowanymi wiązkami aż do poziomu gzymsu podokiennego.
Chór w pierwszej połowie XIV wieku ozdobiono ośmioma scenami z życia św. Bartłomieja i prawdopodobnie św. Doroty. W 1503 roku do wnętrza kościoła wstawiono unikalną ambonę, wykonaną z jednego kawałka piaskowca w kształcie kielicha o wysokości 1,74 metra. Została ona umieszczona na lewo od drugiego filaru nawy, na ozdobnej kolumnie o wysokości 1,5 metra.
W 1495 roku po północnej stronie kościoła wzniesiono wolnostojącą dzwonnicę na której zawieszono dwa dzwony o imionach Bartłomiej i Jerzy (lub Żebrak i Młynarz). W 1526 roku na jej miejscu postawiona została nowa dzwonnica wykonana przez mistrza Víta, składająca się z wielobocznej podstawy i czworobocznej drewnianej górnej części.
Stan obecny
Kościół św. Bartłomieja należy do grupy dobrze zachowanych gotyckich far miejskich średniej wielkości, obok którego dodatkowo znajduje się późnogotycka dzwonnica o dość nietypowej formie. Na skutek XIX-wiecznej regotyzacji J.Mockera nowożytne przekształcenia w dużej części zostały usunięte, a te które wprowadzono, jak na przykład wieloboczne wieżyczki schodowe przy fasadzie, nie odbiegają stylistycznie od oryginalnej budowli. Wewnątrz przetrwało wiele średniowiecznych detali architektonicznych dokumentujących skomplikowany proces budowy i przekształcania kościoła.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Cechner A. Soupis památek historických a uměleckých v Království českém, ročník 39. Politický okres rakovnický, Praha 1915.
Fišera Z., Opevněné kostely: v Čechách, na Moravě a ve Slezsku, t. 1, Praha 2015.
Levý F., Dějiny královského města Rakovníka, Rakovník 2010.
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Razím V., Sommer J., Poznámky k historii kostela sv. Bartoloměje v Rakovníku, „Památky středních Čech”, 3/1988.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. III, Praha 1980.