Historia
Zamek Rabštejnek (pierwotnie zwany Rabštejn lub w związku z modą na niemieckojęzyczne nazwy Rabenstein) został wzniesiony prawdopodobnie w pierwszej połowie XIV wieku. Po raz pierwszy wspomniano go na piśmie dopiero w 1390 roku, jako własność niejakiego Mathiasa z Rabštejna („Mathiae de Rabstein”), jednak najstarsza bezpośrednia i pewna wzmianka źródłowa pojawiła się dopiero w 1404 roku, gdy znajdował się w posiadaniu Jetřicha lub Ješka z Orle.
W 1405 roku, po bezpotomnej śmierci Jetřicha z Orle, zamek przypadł na mocy prawa królowi Wacławowi IV. W nieznanych okolicznościach Rabštejnek powrócił jednak w ręce panów z Orle, gdyż w 1430 roku Aleš z Orle sprzedał zamek wraz z dworem i czterema wsiami Hertvíkowi z Ostružna. Transakcja ta została jednak wpisana do ksiąg ziemskich dopiero w 1437 roku, już za Viléma z Ostružna. Jako, że była to jedyna informacja o zamku z okresu wojen husyckich, to prawdopodobnie nie był on oblegany, ani nie został zniszczony na skutek działań militarnych.
W 1440 roku w źródłach pisanych odnotowany został Vilém z Rabštejnka, co było pierwszym przypadkiem użycia zdrobniałej nazwy zamku. Vilém nie posiadał go zbyt długo, bowiem w 1450 roku Rabštejnek kupił Vaněk z Vlkova. W 1454 roku po śmierci Jana Těchlovec z Těchlovic, zamek przypadł komorze królewskiej, a następnie król Władysław Pogrobowiec przekazał go w 1457 roku Peterowi Kdulínecowi z Ostroměřa i Vilémovi z Dřele.
Od końca XV wieku Rabštejnek dzierżyli Šárovcowie, którzy w 1540 roku sprzedali go miastu Chrudim. Mieszczanie utracili jednak zamek już po siedmiu latach za sprawą konfiskaty w ramach represji po powstaniu antykrólewskim. Został sprzedany jeszcze tego samego roku i wszedł w posiadanie możnych panów z Pernštejna. Po tej zmianie podupadł i z powodu braku zainteresowanych jego utrzymaniem właścicieli, wkrótce zamienił się w niezamieszkaną ruinę. Jako opuszczony wzmiankowany był w 1585 roku. W drugiej połowie XIX stulecia dokonano romantycznej renowacji głównego budynku mieszkalnego zamku.
Architektura
Rabštejnek został zbudowany na jednym ze skrajnych wzgórz pasma Gór Żelaznych, które stromo opadało w dolinę Markovickiego potoku po północnej i zachodniej stronie zamku. Po przeciwnej, wschodniej stronie stoki obniżały się ku wsi Rabštejn, rozwiniętej zapewne z podzamkowego dworu, natomiast na południu grzbiet wzgórza ciągnął się równolegle do doliny. Zamek od strony usytuowanej na nizinie osady był niewidoczny, znajdował się na okrągłym w planie szczycie wzniesienia, które w miejscu rdzenia zamku przechodziło w bardziej wydatny cypel.
Wysoka i wąska grań podzieliła zamek na dwie części o różnej wysokości. We wschodniej, wysoko na skale, w narożu znajdowała się kwadratowa w planie wieża o długości każdego boku wynoszącej 9 metrów. Jej wschodnia ściana podparta była wtórnie dwoma przyporami, a wejście znajdowało się w północno – zachodnim narożniku. Wieża pełniła rolę głównej budowli wartowniczej i obronnej zamku, gdyż została wzniesiona dokładnie od najbardziej dostępnej strony wzgórza. Za sprawą stosunkowo dużych wymiarów mogła też pełnić funkcje mieszkalne, choć sąsiedztwo innych zabudowań wskazywałoby, że nie była w stanie pomieścić wszystkich koniecznych pomieszczeń. Wieża przypuszczalnie powstała w efekcie rozbudowy pierwotnie bezwieżowego zamku, około połowy XIV wieku, o czym świadczyłby brak przewiązania jej północnej ściany z murem obronnym oraz relikty starszego muru w jej partii fundamentowej.
Do wieży przylegał nieregularny (z grubsza owalny) obwód muru, w którego zachodnią część wkomponowano budynek mieszkalny. Jako, iż został on zbudowany na zboczu, tuż przy stromych urwiskach, zabezpieczono go od zewnątrz dwoma przyporami. Posiadał co najmniej dwie kondygnacje wysokości i zajmował większość wewnętrznego dziedzińca, pozostawiając między murami jedynie ciasną przestrzeń, tym bardziej, iż po stronie wschodniej dziedzińca, na wyższej skalnej półce wzniesiono drugi, wąski, w znacznej części drewniany budynek. Północny fragment zamku został wzmocniony półokrągłą, początkowo otwartą od wewnątrz wieżyczką, wysuniętą przed lico muru. Bramę do rdzenia zamku umieszczono na lewo (na zachód) od usytuowanej w części czołowej wieży głównej. Dostępna była z podzamcza przez most zwodzony, przerzucony ponad poprzecznym przekopem. Nie ma pewności czy miała formę portalu przebitego w murze, czy też niewielkiego budynku bramnego.
Długi na około 30 metrów dziedziniec podzamcza otoczono dodatkowym obwodem murów, które obejmowały również zamek górny. Zewnętrzną strefę obrony stanowiła sucha fosa i ziemny wał na południu i wschodzie. Z powodu szczupłości miejsca w rdzeniu zamku, cała zabudowa gospodarcza musiała się znajdować na podzamczu. Prawdopodobnie w większości lub w całości była konstrukcji drewnianej. Brama zewnętrzna musiała się znajdować po stronie południowej.
Stan obecny
Z zamku pozostały do dnia dzisiejszego niewielkie ruiny, głównie pozostałości wieży głównej i zachodniego fragmentu obwarowań rdzenia budowli. Niestety ich pierwotny układ i formę zakłócają nowożytne przeróbki z XIX wieku, gdy poddano przebudowie budynek mieszkalny zamku (wzniesiono ścianę od strony dziedzińca, wewnętrzną ściankę działową oraz przepruto neogotyckie okno). Mur obronny podzamcza reprezentują jedynie niewielkie relikty po stronie północnej. Najlepsze dojście wiedzie do nich z miejscowości Rabštejn zielonym szlakiem turystycznym z którego trzeba zejść po około 500 metrach.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Východní Čechy, t. VI, red. Z.Fiala, Praha 1989.
Lacina M., Musil J., Aktuální stav poznání hradu Rabštejnka (okr. Chrudim) a jeho hmotné kultury, „Castellologica Bohemica”, 19/2020.
Menclová D., České hrady, Praha 1972.