Historia
Zamek prawdopodobnie został zbudowany na przełomie XIII i XIV wieku. Pierwsza wzmianka źródłowa odnotowała Rabštejn w 1318 roku, kiedy to biskup ołomuniecki Konrád przekazał zamek królowi Janowi Luksemburskiemu. Wiadomo, iż biskup zdobył go na zbuntowanych stronnikach możnego Jindřicha z Lipy, ale nie zapisano kto był budowniczym lub pierwszym właścicielem zamku. Mógł to być król, ród rycerza Hrabišy ze Švábenicy, albo rodzina Ronovców. Po pogodzeniu się króla z Jindřichem, Rabštejn został zwrócony, a w 1355 roku Pertold z Lipy sprzedał go bratu cesarza Karola IV, margrabiemu morawskiemu Janowi Henrykowi. W 1398 roku kolejny margrabia, Jodok (Jošt), oddał zamek w zastaw rycerzowi Prockovi z Bouzova.
W czasie wojen husyckich Rabštejn był katolicką przeciwwagą dla husyckiego zamku Sovinec. Król Zygmunt przekazywał go tylko swoim wiernym zwolennikom, spośród których Hynčík Štos z Albrechtic był hejtmanem najemników miasta Ołomuniec. Po krewnym Hynčíka, Jiříku Stošie, Rabštejn był od 1464 roku w posiadaniu Jindřicha z Jenštejna, który rozbudował podzamcze. Król Jerzy z Podiebradów wypłacił Jindřichowi za to 100 kop groszy. W latach siedemdziesiątych XV wieku przejęli zamek Tunklovie z Brníčka, wspomagający króla Jerzego w trakcie walk czesko-węgierskich. W 1483 roku węgierskie wojska Macieja Korwina zdobyły zamek, lecz jako warownia o znaczeniu strategicznym, został on szybko odbudowany.
Na początku XVI wieku zamek został przejęty przez Petra z Žerotína, pana na Šumperku. Ponieważ Rabštejn był mały, niewygodny, oddalony od ekonomicznego centrum majątku, a także położony w środku głębokich i trudno dostępnych lasów, Petr w 1520 roku zbudował w Janovicach nową rezydencję. Z tego powodu do około połowy XVI wieku Rabštejn został opuszczony. Jako ruina opisywany był już w 1584 roku. Obwarowania zamku odnowiono jeszcze pod koniec wojny trzydziestoletniej, by służyły jako schronienie dla najważniejszych dokumentów i kosztowności mieszczan z Rýmařova. W 1645 roku Rabštejn został zdobyty przez Szwedów, którzy pod dowództwem oficera Kuklendera zaczęli z niego urządzać wyprawy rabunkowe. Ostatnia informacja o zamieszkiwaniu zamku odnotowana została w 1693 roku, kiedy mieszkali w nim słudzy pana ziemskiego na czele z gajowym.
Architektura
Rabštejn był najwyżej położonym zamkiem morawskim, zbudowanym na zboczach stożkowego wzgórza. Bardzo strome stoki chroniły go od strony zachodniej i wschodniej, gdzie stopniowo zmieniały się w łagodniejsze, długie zbocza opadające w głębokie doliny rzeki Oskavy i strumienia Dlouhego. Od strony południowej łagodniejsze zbocze wykorzystano do budowy podzamcza, natomiast od południowego – zachodu teren przechodził w skalistą grań. Całkowite wymiary zamku po rozbudowie z drugiej połowy XV wieku wynosiły około 90 × 63 metry i nadawały mu kształt w planie zbliżony do prostokąta, przy czym południową, niżej położoną część zajmowało późnośredniowieczne podzamcze, a północną część wpasowany pomiędzy trzy skalne formacje zamek górny, będący efektem rozbudowy prowadzonej od końca XIII do początku XV wieku.
Znacznej grubości mury obronne górnej części zamku (1,4 – 1,6 metra) wypełniły wolne przestrzenie pomiędzy skałami, uzyskując z grubsza plan zbliżony do trójkąta. Pod względem wysokości zamek górny dzielił się na wyższą, zapewne starszą część zachodnią i niżej położoną część po wschodniej stronie, będącą przypuszczalnie pierwotnym podzamczem z XIV wieku, pełniącym tą funkcję do czasu budowy rozleglejszego podzamcza południowego w XV wieku. Z powodu znacznego nachylenia stoków, teren przed murami nie był chroniony suchą fosą. Umieszczoną po stronie południowo – wschodniej bramę na podzamcze południowe flankowała czworoboczna wieża o wymiarach w planie 7 × 8 metrów, wzniesiona na wschodnim bloku skały. Poniżej niej fragment muru o zaoblonym lub wielobocznym rzucie zabezpieczał dodatkowo podstawę skały. Na terenie dziedzińca zamku górnego, poniżej czworobocznej wieży wschodniej, usytuowano jednoprzestrzenny budynek, powstały przez wybudowanie ściany pomiędzy dwoma kurtynami muru obronnego. Obok niego w północnej kurtynie muru przebito małą furtę, zapewne służącą do wypadów lub ucieczek.
Zachodnią część zamku górnego zajmowała masywna skalna formacja, wykorzystana pod budowę najważniejszych pomieszczeń mieszkalnych zamku. W jej południowej części wyciosano w kamieniu otwory do mocowania belek stropowych dużego, wielokondygnacyjnego budynku. Był to najprawdopodobniej główny dom zamkowy, wciśnięty pomiędzy parę skalnych bloków i silnie z nimi zintegrowany, którego zachodnią ścianę uformował mur obronny. Po stronie wschodniej budynek mógł posiadać zamknięty murem niewielki dziedzińczyk. Parter prawdopodobnie od początku był podpiwniczony i dwuizbowy. Stosunkowo wąskie, południowe pomieszczenie rozszerzało się w kierunku zachodnim, północne przylegało do skalnej ściany. Pomieszczenia początkowo były przykryte stropami, później zastąpionymi sklepieniami. Jako, że budynek opierał się od północy na pochyłej skale, pomieszczenia piętra mogły być nieco większe od parteru. W ostatecznej formie dom mógł mieć ponad przyziemiem nawet dwa piętra.
Nad głównym budynkiem mieszkalnym górowała wieża, usytuowana w najwyższej, północnej część ostańca. Jej mury były zaskakująco masywne, grubości dochodzącej do około 2 metrów, co stanowiło największą szerokość na terenie zamku. Wieża w planie miała czworoboczny, lekko trapezoidalny kształt o bokach długości około 9,5 metra. Ze względu na położenie na bardzo wysokiej skale, prawdopodobnie nie musiała osiągać dużej wysokości. Pozostała, niżej położona zachodnia część północnego skalnego bloku, tworzyła wąski i długi obszar o wymiarach około 25 × 8 metrów, ograniczony murem wypełniającym przestrzenie między skałami. Przypuszczalnie był to najstarszy rdzeń zamku z przełomu XIII i XIV wieku, połączony z masywną wieżą poprzez naturalną szczelinę w skale. W jego skrajnej części nad zachodnim urwiskiem, mogły się znajdować dodatkowe, niewielkie pomieszczenia mieszkalne.
W drugiej połowie XV wieku na południe od zamku ulokowano nowe, obszerniejsze podzamcze. Jego mury obronne miały 1,3 metra grubości, ale pod względem wykonania były gorszej jakości niż mury części górnej zamku. Ich powstanie wiązało się z okresem walk czesko – węgierskich drugiej połowy XV wieku. Z tego powodu były już przystosowane do użycia broni palnej i zaopatrzone w basteje czy też bastiony. Południowy, usytuowany mniej więcej pośrodku kurtyny był czworoboczny, natomiast południowo – wschodni miał kształt półokręgu. Kolejna basteja o nieznanym pierwotnym kształcie zapewne znajdowała się w narożniku południowo – zachodnim. Wszystkie dzieła obronne posiadały równe tarasy do umiejscowienia na nich dział. Środkowa część podzamcza mogła być przedzielona dodatkowym murem obronnym z umieszczoną od czoła wieżą. Zabudowę mieszkalno – gospodarczą dolnej części zamku tworzyły pierwotnie konstrukcje drewniane.
Stan obecny
Z zamku zachowały się fragmenty obwarowań i wyciosane w skałach otwory po mocowaniach drewnianej zabudowy. Większość murów pochodzi z okresu średniowiecza, ale część fortyfikacji na terenie podzamcza, włącznie z bastionem południowo – zachodnim, powstała już w okresie nowożytnym. Na terenie zamku górnego mury z XVII wieku znajdują się w północnej części dziedzińca, gdzie tworzyły najpóźniejsze zabudowania gospodarczo – mieszkalne. Nowożytna jest także zewnętrzna elewacja północnej kurtyny, pogrubiona w okresie wojny 30-letniej. Wstęp na teren ruin jest wolny. Jednym ze sposobów dotarcia do nich jest czerwony szlak turystyczny wiodący stromym podejściem z Bedřichova.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Severní Morava, t. II, red. Z.Fiala, Praha 1983.
Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí, Praha 2001.
Vrla R., Hrad Rabštejn u Bedřichova. Průzkum severní části areál, „Pruzkumy památek XXVII”, 1/2020.