Historia
Pierwsza pisemna wzmianka o Rabštejnie pojawiła się w 1269 roku, kiedy to miejscowe dobra były w posiadaniu rodu Milhosticów. Sam zamek powstał nieco później, w latach 30-tych XIV wieku, z inicjatywy Oldřicha Pluha z Rabštejna który założył także u podnóża warowni osadę, w 1337 roku obdarowaną prawem žateckim. W 1357 roku jego synowie, Hynek, Jan i Smil z nieznanych powodów zbuntowali się przeciw cesarzowi Karolowi IV, który obległ zamek. W beznadziejnej sytuacji bracia poddali się i w ramach ugody sprzedali Rabštejn Karolowi za 3000 kop groszy. Cesarz wokół zamku utworzył majątek z podległymi mu na prawie lennym manami, a w samej warowni, którą często później odwiedzał, ustanowił burgrabiego. Dochody z Rabštejna zostały przekazane królewskiej małżonce, Elżbiecie pomorskiej.
W 1397 roku król Wacław IV oddał zamek w zastaw Benešowi Čertovi z Hořovic, a w 1419 roku Jindřichowi I z Plavna. Od 1428 roku właścicielem był Bušek i Jan Calta z Kamennej Hory. Po śmierci Buška w 1433 roku, opiekunem nieletniego Jana Calty został możny Burian z Gutštejna, zaś po śmierci w 1464 roku Jana, funkcję opiekuna jego niepełnoletnich córek i zarządzanie majątkiem przejął, prawdopodobnie bezprawnie, Burian młodszy z Gutštejna. Trzy lata później Burian oblegany był Rabštejnie jako członek opozycji antykrólewskiej (jednoty zielonogórskiej). W 1494 roku syn Buriana, Kryštof z Gutštejna z powodu nie stawienia się na ziemskim sądzie został skazany na utratę gardła, honoru i własności. Co prawda karę śmierci w 1509 roku anulowano, ale Rabštejn (a także zamki Točník, Žebrák i Příbram) zostały przejęte przez króla Władysława II. Jego następca Ludwik Jagiellończyk już w 1518 roku powierzył Rabštejn rodzinie Šlików. W okresie ich rządów, w 1532 roku zamek spłonął, a następnie został odbudowany przez Lorenca Šlika.
Pod koniec XVI i na początku XVII wieku Rabštejn często zmieniał właścicieli i stopniowo podupadał. W 1669 roku Jan Šebestián z Pötting obok zamku, na miejscu spalonego w pierwszej połowie XVI wieku klasztoru karmelitów, wzniósł barokowy konwent serwitów. Kolejne przekształcenia otoczenia zamku jak i samej jego zabudowy następowały w XVIII stuleciu. W 1705 roku na terenie zamku wzniesiono barokowy pałac, do którego budowy wykorzystywano także materiał budowlany z opuszczonej średniowiecznej warowni.
Architektura
Zamek usytuowano na cyplu wysokiego wzgórza wcinającego się w zakole rzeki Střela. Jedyną przystępną drogę dojazdową po stronie zachodniej przedzielała rozpadlina, powiększona i uformowana do roli fosy. Układ pierwotnej rozległej zabudowy nie jest znany z powodu późniejszych przekształceń, zakłada się jednak, iż zamek w typie bergfriedowym posiadał w zachodniej części wieloczęściowego kompleksu rozległe podzamcze, a we wschodniej ulokowany był mieszkalny rdzeń zamku. Tuż za przekopem, w najwyższym miejscu zamku, usytuowano cylindryczną wieżę główną o średnicy 8,5 metra i masywnych murach grubości 3 metrów. Była ona ze względu na znaczną wysokość dominantą zamku. Wiadomo, iż w XV wieku zwieńczona była krenelażem i galerią obronną. Zabudowania mieszkalno – gospodarcze mieściły się zapewne w najbezpieczniejszym, wschodnim narożniku dziedzińca. Według rysunku z 1470 roku były to co najmniej dwa budynki, przy czym jeden z nadwieszaną wieżyczką, a drugi z górną kondygnacją o konstrukcji szachulcowej. Mniej więcej pośrodku założenia znajdowała się zamkowa kaplica św. Mateusza, która od 1338 roku pełniła także funkcję kościoła parafialnego.
Po północno – zachodniej stronie zamku, a zarazem po północnej stronie rozległego podzamcza rozłożyła się osada, w planie przypominająca kształt trójkąta o wielkości niecałych 2 ha. W najwyżej położonym, zachodnim punkcie miasta usytuowano bramę zwaną Górną, położoną jednak niżej niż samo podzamcze. Brama wschodnia, Dolna, dla odmiany usytuowana została w najniższym punkcie terenu, skąd wiodła najszybsza droga ku przeprawie przez rzekę. Najmniej chroniona warunkami naturalnymi terenu była wschodnia część osady, tworząca niejako szyję łączącą się z bramą Dolną, której wschodnia część biegła w stronę podzamcza, a zachodnia obejmowała trzon osady z rynkiem pośrodku. Po zachodniej stronie osady znajdowały się obwarowania zamku Sychrov.
Brama Dolna składała się z głównego przejazdu osadzonego w czworobocznej wieży oraz poprzedzającego go przedbramia o formie zbliżonej do zaoblonego barbakanu. Od klasycznego barbakanu różnił się on prostą drogą wjazdową (zamiast usytuowanej pod skosem), czemu przeszkadzał położony w sąsiedztwie skalny blok. Mur po obu stronach portalu bramnego miał aż 2,8 metra grubości, ale tylna część barbakanu posiadała już ściany o grubości tylko około 0,9 metra. Na poziomie muru ponad portalem przebito rząd otworów strzeleckich o obustronnych rozglifieniach. Główna wieża bramna, podobnie jak barbakan, oparta była z jednej strony o skalny blok. Brama Górna miała podobną formę czworbocznej wieży z przejazdem poprzedzonej zaoblonym przejazdem. Od południa górowała nad nią zamkowa wieża cylindryczna.
Mur miejski miał maksymalnie 1,3 metra grubości i wysokość około 8 metrów, z zakończeniem w postaci drewnianego ganku straży i prostego przedpiersia z otworami strzeleckimi. Taka forma mogła być jednak efektem późnogotyckich przekształceń, gdyż na widoku zamku i miasta z 1470 roku ukazano jeszcze niezadaszone przedpiersie z krenelażem. W północnej części obwodu mur mógł być wzmocniony dwoma widocznymi na nowożytnych wedutach, obłymi, otwartymi od wnętrza basztami bądź bastejami, wysuniętymi większością bryły przed sąsiednie kurtyny. Chroniły one najdłuższego prostego i zrazem najdalej oddalonego od zamku odcinka obwarowań.
Stan obecny
Najbardziej godną uwagi pozostałością gotyckiego zamku jest dolna partia głównej wieży zamkowej i relikty murów w jej pobliżu oraz fragmenty zabudowy w południowo – wschodnim narożniku. Niestety wszystkie pozostałe części zamku zostały zniszczone lub przekształcone w trakcie XVII i XVIII wiecznych prac budowlanych przy klasztorze oraz pałacu. Obwarowania miasta przetrwały głównie w części północnej gdzie widoczne są relikty dawnego barbakanu bramy Dolnej oraz w pobliżu niezachowanej bramy Górnej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Dodatky 2, Praha 2005.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Západní Čechy, t. IV, red. Z.Fiala, Praha 1985.
Razím V., Středověká opevnění českých měst. Katalog Čechy, Praha 2020.