Pyšolec – zamek

Historia

   Zamek Pyšolec został wzniesiony na początku XIV wieku przez ród panów z Pernštejna. Mógł on pełnić funkcję strażnicy, ale też jego budowa mogła wynikać ze znacznego rozrostu rodziny Pernštejnów i potrzeby wznoszenia nowych siedzib. Najstarsza informacja pisana o zamku pochodzi z 1350 roku, kiedy to Filip z Pernštejna sprzedał zrujnowaną budowlę Ješkovi z Kravař i Ješkovi z Konic. Nie wiadomo z jakiego powodu Pyšolec był już wówczas zniszczony, interesujące jest natomiast, iż w podobnym stanie był pobliski zamek Zubštejn. Bracia do 1353 roku odbudowali zamek i zawarli umowę z Pernštejnami o przeniesieniu praw własności w przypadku śmierci jednego z nich.
   W 1358 roku Pyšolec nabył margrabia morawski Jan Henryk, a w 1384 roku jego syn Jodok oddał go w lenno Heraltovi z Kunštátu. Na początku XV wieku Pernštejnowie starali się odzyskać zamek, co przyczyniło się do sporu z Bludem z Králic, który od 1406 roku dzierżył Pyšolec na zasadzie zastawu od Heralta młodszego z Kunštátu. Vilém I z Pernštejna próbował nawet zbrojnie podbić zamek, jednak najwyraźniej bez skutku. Spadkobierca Heralta, Boček z Kunštátu, był mocno zadłużony, dlatego w 1417 roku musiał sprzedać Pyšolec Janovi z Bítova. W czasie wojen husyckich o zamek walczyło kilku właścicieli: król, Pernštejnowie, Jan z Lomnicy i Blud z Králic. Informacja o zamku z 1432 roku przekazała, iż formalnie władca przekazał go jako lenno wraz z Zubštejnem Janowi z Lomnicy, faktycznie jednak przejęty mógł być przez Jana z Pernštejna. Dopiero w 1446 roku sytuacja unormowała się gdy Jan z Pernštejna poślubił córkę Jan z Lomnicy, która w 1445 roku przyniosła mu w posagu Pyšolec i Zubštejn.
   Zamek funkcjonował co najmniej do 1455 roku. W 1464 roku opisywany był już jako zburzony. Powód tego stanu nie jest pewny, być może Pyšolec nie spełniał już wówczas warunków wygodnego życia z okresu schyłku średniowiecza, a może rozebrano go z powodu chęci wykorzystania materiałów budowlanych, albo z powodu obawy przed ewentualnym zagrożeniem dla pobliskiego Zubštejna.

Architektura

   Rozległy zamek usytuowano na stromym wzgórzu w zakolu rzeki Svratka u Víru. Droga dojazdowa do niego prowadziła z południowego zachodu  i pokonywała szeroki na 20 metrów oraz głęboki na 10 metrów, wykuty w skale przekop, usytuowany pod wąskim grzbietem, na którym ulokowano podzamcze. Miało ono 60 metrów długości i jedynie 10 do 14 metrów szerokości. Otoczone było z trzech stron fosą i wałem ziemnym, który po stronie północnej przechodził w półokrągły bastion. W czole podzamcza, po stronie zachodniej stała budowla na planie trapezu o wieżowym charakterze. Kontrolowała ona drogę dojazdową i bramę, umieszczoną po stronie południowo – wschodniej z międzymurza ponad przekopem. Usytuowany za trapezowatą wieżą wąski dziedziniec raczej nie umożliwiał umieszczenia tam licznej zabudowy gospodarczej, dlatego podzamcze miało głównie funkcję obronną, jako wysunięte w przedpole fortyfikacje.
   Wjazd do głównej części zamku zabezpieczony był szerokim poprzecznym przekopem, zamkniętym od północy skalną ścianą, a na południu ziemnym wałem. Ten drugi przekop miał 29 metrów szerokości i aż 12-14 metrów głębokości. Ponad nim górowały obwarowania na niewielkim, owalnym spłaszczeniu terenu, prawdopodobnie połączone drewnianym mostem, przerzuconym ponad kolejnym przekopem, z zamkiem górnym. Wjazd na teren drugiego podzamcza znajdował się po stronie południowej, po czym zakręcał w prawo (na wschód) i prawdopodobnie pod ochroną wieży bramnej osiągał teren międzymurza. Z powodu słabego stanu zachowania dalsza droga wjazdowa do rdzenia zamku nie jest pewna. Zapewne parcham otaczał szczyt od zachodu i północy, być może był on także zdwojony, to znaczy iż między rdzeniem a przekopem uformowano dwie linie zewnętrznych murów.
   Zamek górny miał kształt niewielkiego wydłużonego trapezu o wymiarach 40 x 20-12 metrów. W najbezpieczniejszej, północno – wschodniej części dziedzińca umieszczono dwuprzestrzenny budynek mieszkalny, natomiast po stronie południowo – zachodniej nad wjazdem do zamku czuwała cylindryczna wieża główna. Prawdopodobnie nie była ona połączona z obwodem głównego muru obronnego, lecz ściśle nim otoczona w narożniku. Średnica bergfriedu wynosiła 9,5 metra, a grubość jego murów aż około 4 metry, co dawało wewnętrzną przestrzeń o szerokości jedynie 1,2 metra. Być może wzorem innych zamków wieża połączona była nadwieszanym gankiem bezpośrednio z pałacem. Na dziedzińcu pomiędzy tymi budowlami umieszczono zbiornik na wodę deszczową. Po stronie północno – zachodniej z obwodu murów zamku górnego występowały trzy masywne przypory, z których dwie wchodziły na teren międzymurza. W jednej z nich przepruto przejazd umożliwiający poruszanie się parchamem.

Stan obecny

   Do dnia dzisiejszego najlepiej widoczne są obwarowania ziemne zamku w postaci szerokich przekopów i masywnych nasypów. Architektura murowana zachowała się jedynie na terenie dawnego zamku górnego na którym stoi fragment cylindrycznej wieży głównej oraz dwie przypory schodzące do niegdysiejszego międzymurza. W sąsiedztwie wieży widoczne jest wgłębienie po zbiorniku na wodę. Wstęp na teren zamku jest wolny.

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Jižní Morava, t. I, red. Z.Fiala, Praha 1981.
Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí, Praha 2001.
Sýkora M., Hrady doby husitské, Diplomová práce, Most 2013.