Historia
Zamek Pyšolec został wzniesiony na początku XIV wieku przez możny ród panów z Pernštejna. Mógł on początkowo pełnić funkcję strażnicy, ale też jego budowa mogła wynikać ze znacznego rozrostu rodziny Pernštejnów i potrzeby wznoszenia nowych siedzib mieszkalno – obronnych (w niedalekiej odległości zbudowali oni także zamki Aueršperk i Zubštejn). Najstarsza informacja pisana o zamku Pyšolec odnotowana została w 1350 roku, kiedy to Filip z Pernštejna sprzedał podupadłą budowlę („insolidum castrum”) Ješkovi z Kravař i Ješkovi z Kounic. Nie wiadomo z jakiego powodu Pyšolec był już wówczas uszkodzony, interesujące jest natomiast, iż w podobnym stanie był pobliski Zubštejn, co wskazywałoby raczej na działania militarne, a nie zwykłe zaniedbania.
Bracia Ješek z Kravař i Ješek z Kounic do 1353 roku wyremontowali zamek i zawarli umowę z Pernštejnami o przeniesieniu praw własności w przypadku śmierci jednego z nich. Ješek z Kravař zapewne nie mieszkał na stałe w Pyšolcu, był bowiem dyplomatą i dworzaninem króla Karola IV Luksemburskiego, posiadającym kilka innych, okazalszych siedzib. Na zamku osadzić mógł burgrabiego lub oddał go bratu, który w kilku dokumentach podpisał się „z Pyšolca”. Ješek z Kravař przez dwa lata pełnił urząd komornika w pobliskim Brnie, ale po utracie tego urzędu powody utrzymywania przez niego zamku w Pyšolcu zniknęły, przez co oddał swoje udziały Ješkovi z Kounic. Ten wkróce po 1353 roku również odsprzedał zamek Jimramowi z Pernštejna, krewnemu Filipa z Pernštejna, dzięki czemu Pyšolec na króko powrócił w ręce rodu fundatorów budowli.
W 1358 roku Pyšolec nabył margrabia morawski Jan Henryk, który wykorzystując kłopoty finansowe Pernštejnów, intensywnie powiększał w regionie majątki, starając się utworzyć dominium morawskich Luksemburgów. Już jednak w 1384 roku jego syn Jodok oddał zamek w dożywotnie lenno komornikowi berneńskiemu Heraltowi z Kunštátu. Na początku XV wieku Pernštejnowie starali się odzyskać dobra pyšoleckie, co przyczyniło się do sporu z Bludem z Králic, który od 1406 roku dzierżył zamek na zasadzie zastawu od Heralta młodszego z Kunštátu, pomimo iż ten nie miał praw do Pyšolca po ojcu. Vilém I z Pernštejna prawdopodobnie próbował nawet zbrojnie zająć zamek, jednak najwyraźniej bez skutku. Ostatecznie posunąć się miał do wynajęcia ludzi, którzy zamordowali Bluda w Ołomuńcu, choć oficjalnie Vilémowi niczego nie udowodniono i nie poniósł żadnych konsekwencji. Spory majątkowe o zamek, a właściwie przynależne do niego dobra, ciągnęły się w czasie wojen husyckich. Walczyli o niego: król Zygmunt Luksemburczyk, Pernštejnowie i Jan z Lomnicy. Informacja o zamku z 1432 roku wskazywała, iż formalnie władca przekazał go jako lenno wraz z Zubštejnem Janowi z Lomnicy, faktycznie jednak przejęty mógł być przez Jana z Pernštejna. W 1437 roku królewski zięć, margrabia morawski Albrecht Habsburg, próbowal rozstrzygnąć spór na korzyść Jana z Lomnicy, jednak Jan z Pernštejna odzyskał majątek po nagłej śmierci Albrechta w 1439 roku. Dopiero w 1446 roku sytuacja unormowała się, gdy Jan z Pernštejna poślubił córkę Jana z Lomnicy, która w 1445 roku przyniosła mu w posagu Pyšolec i Zubštejn.
Zamek funkcjonował co najmniej do 1455 roku, kiedy to wspomniany został jako „Haws Pysselecz”. Przypuszczlanie jego stan po latach sporów i częstych zmian własnościowych nie był wówczas najlepszy. W 1464 roku opisywany był już jako zburzony. Powody doprowadzenia do stanu ruiny nie zostały odnotowane w przekazach historycznych. Być może Pyšolec nie spełniał już wówczas standardów mieszkalnych z okresu schyłku średniowiecza i został porzucony, a może rozebrano go z powodu chęci wykorzystania materiałów budowlanych, albo z powodu obawy przed ewentualnym zagrożeniem dla pobliskiego Zubštejna.
Architektura
Rozległy zamek usytuowano na wzgórzu, wysuniętym z większego masywu Szčernice ku zakolu rzeki Svratka, nad którą dominował około 70 metrami wysokości. Cyplowata forma zamkowego wzgórza zapewniała ochronę stromymi stokami z trzech stron, mianowicie od północy, południa i wschodu, gdzie zbocza opadały ku dolinie Svratki. Po stronie południowo – zachodniej teren obniżał się łagodniej do przełęczy między cyplem a wyższym wzgórzem masywu. Tam też droga wiodąca do zamku rozdzielała się: na północy podążała wzdłuż rzeki ku osadzie Vír, a na południowym – zachodzie prowadziła przez płaskowyż w stronę wsi Kobylnice i dalej do zamku Zubštejn.
Droga dojazdowa do zamku pokonywała szeroki na 20 metrów oraz głęboki na 10 metrów, wykuty w skale przekop, usytuowany pod wąskim grzbietem na którym ulokowano zewnętrzne podzamcze. Miało ono 60 metrów długości i jedynie 10 do 14 metrów szerokości. Otoczone było z trzech stron fosą i wałem ziemnym, który po stronie północnej przechodził w półokrągły bastion. W czole podzamcza, po stronie zachodniej stała budowla na planie trapezu o wieżowym charakterze. Kontrolowała ona drogę dojazdową i bramę, przy czym wjazd na zewnętrzne podzamcze odbywać się mógł parchamem, a droga do zamku górnego mogła omijać podzamcze wzdłuż niżej położonego zbocza na południu. Usytuowany za trapezowatą wieżą wąski dziedziniec raczej nie umożliwiał umieszczenia tam licznej zabudowy gospodarczej, dlatego podzamcze miało głównie funkcję obronną, jako wysunięte w przedpole fortyfikacje o kilku obwodach murów i wałów.
Wjazd do głównej części zamku zabezpieczony był szerokim poprzecznym przekopem, zamkniętym od północy skalną ścianą, a na południu ziemnym wałem. Ten drugi przekop miał 29 metrów szerokości i aż 12-14 metrów głębokości. Ponad nim górowały obwarowania na niewielkim, owalnym spłaszczeniu terenu, prawdopodobnie połączone z zamkiem górnym drewnianym mostem, przerzuconym ponad kolejnym przekopem. Wjazd na teren drugiego podzamcza znajdował się po stronie południowej, po czym zakręcał w prawo (na wschód) i prawdopodobnie pod ochroną wieży bramnej osiągał teren międzymurza, którym wiodła dalsza droga wjazdowa do rdzenia zamku. Zapewne parcham otaczał szczyt od zachodu i północy, być może był on także zdwojony, to znaczy iż między rdzeniem a przekopem uformowano dwie linie zewnętrznych murów.
Zamek górny miał kształt niewielkiego wydłużonego trapezu o wymiarach 40 x 20-12 metrów. W najbezpieczniejszej, północno – wschodniej części dziedzińca umieszczono dwuprzestrzenny, trapezowaty w planie budynek mieszkalny o wymiarach około 14 x 10-14 metrów, natomiast po stronie południowo – zachodniej, w najwyższym punkcie wzniesienia, nad wjazdem do zamku czuwała cylindryczna wieża główna. Prawdopodobnie nie była ona połączona z obwodem głównego muru obronnego, lecz ściśle nim otoczona w narożniku, podobnie jak na zamku Pernštejn. Średnica bergfriedu wynosiła 9,5 metra, a grubość jego murów aż około 4 metry, co dawało wewnętrzną przestrzeń o szerokości jedynie 1,2 metra. Być może wzorem innych zamków wieża połączona była nadwieszanym gankiem bezpośrednio z pałacem. Na dziedzińcu pomiędzy tymi budowlami umieszczono zbiornik na wodę deszczową. Po stronie północno – zachodniej z obwodu murów zamku górnego występowały trzy masywne przypory, z których dwie wchodziły na teren międzymurza. W jednej z nich przepruto przejazd umożliwiający poruszanie się parchamem.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego najlepiej widoczne są obwarowania ziemne zamku w postaci szerokich przekopów i masywnych nasypów. Architektura murowana zachowała się jedynie na terenie dawnego zamku górnego, na którym stoi fragment cylindrycznej wieży głównej oraz dwie przypory schodzące do niegdysiejszego międzymurza. W sąsiedztwie wieży widoczne jest wgłębienie po zbiorniku na wodę. Wstęp na teren zamku jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Jižní Morava, t. I, red. Z.Fiala, Praha 1981.
Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí, Praha 2001.
Sýkora M., Hrady doby husitské, Most 2013.
Vojkovský R., Pyšolec. Zřícenina hradu východně od Bystřice nad Pernštejnem, Hukvaldy-Dobrá 2013.