Historia
Zamek Pušperk po raz pierwszy pojawił się pośrednio w źródłach pisanych w 1264 roku, gdy pisał się z niego Jaroš ze Slivna, uczestnik bitwy pod Kressenbrunn, w której król Przemysł Ottokar II pokonał węgierskiego Belę IV. Prawdopodobnie to on niewiele wcześniej zbudował zamek, który został nazwany Fuchsberg, na podstawie herbu Jaroša w którym znajdował się lis. Z czasem niemieckojęzyczna nazwa została zastąpiona czeskim Pušperkiem.
Od końca XIII wieku zamek posiadała rodzina Hroznatovców, której jeden z ostatnich przedstawicieli, Recek z Pušperka, prawdopodobnie powiększył zamkowe zabudowania o donżon. Począwszy od lat 70-tych XIV wieku kolejni właściciele Pušperka często się zmieniali. Był to między innymi Ctibor Tlam z Pušperka oraz jego syn Jan, zmagający się z kłopotami finansowymi. Gdy zmarł w 1390 roku zamek przypadł królowi Wacławowi IV, który sprzedał go za 900 kop groszy Renvaldovi z Ústupenic. W czasie wojen husyckich zamek dzierżył zwolennik strony katolickiej, Hynek z Ustupenic. Przed 1434 rokiem został on oblężony przez husytów, wspieranych przez mieszczan z Klatovy. Zamek wówczas zdobyto i zniszczono.
W 1447 roku zamek był opisywany jeszcze jako opuszczony. Przed 1473 rokiem właścicielem okolicznych dóbr stał się Břeňek z Ronšperka, właściciel między innymi zamku Hlohová, który w latach 60-tych XV wieku odbudował Pušperk. Jednak we wspomnianym 1473 roku, z powodu sporów granicznych, zamek został zdobyty i zniszczony przez klatovskich mieszczan. Innym powodem oblężenia i zniszczenia zamku mogła być łupieska działalność Břeňka, który w okresie tym popadł w długi i w ten niefortunny sposób próbował wyjść z kłopotów finansowych.
Architektura
Zamek wzniesiony został na kulminacji wzgórza o wysokości 582 metrów n.p.m. Owalne w planie założenie otaczała szeroka sucha fosa z obmurowaną kontrskarpą, przed którą dodatkowo usypano ziemny wał. Droga dojazdowa do zamku prawdopodobnie prowadziła z północno – wschodniego podnóża wzniesienia, skąd biegła po wschodnim zboczu w kierunku południowym i ostrym zakrętem nawracała ku południowo – zachodniej stronie zamku. Tam pokonywała drewniany most ponad przekopem i osiągała (hipotetyczny) budynek bramny, wysunięty przed linię głównych obwarowań.
Obwód murów miał z grubsza owalny kształt z pojedynczym, prostokątnym wykuszem po stronie zachodniej. Możliwe, iż podobne baszty wykuszowe znajdowały się także po północnej i wschodniej, niezachowanej części pierścienia murów. Głównym elementem zabudowy rdzenia zamku był masywny, prostokątny budynek mieszkalny, być może o cechach wieży. Dodatkowa zabudowa gospodarcza być może usytuowana była przy wewnętrznych elewacjach muru obwodowego.
Donżon zbudowany został najprawdopodobniej w XIV wieku, przy wykorzystaniu kamienia eratycznego łączonego zaprawą o niskiej jakości. Miał wymiary 23 × 15 metrów, z dłuższą osią zorientowaną na linii północ – południe. Wejście do budynku znajdowało się we wschodniej ścianie, w pobliżu narożnika południowo – wschodniego, na poziomie drugiej kondygnacji. Drzwi wejściowe zabezpieczały dwa masywne, poziome rygle o przekroju około 20 × 20 cm, umieszczone jeden nad drugim, osadzane w murze na co najmniej 1,4 metra.
Wnętrze donżonu na dwóch pierwszych kondygnacjach było dwuprzestrzenne. Mniejsze pomieszczenie, wypełniające południową część budynku, miało wymiary około 11 × 2 metra i było otoczone murem o grubości około 1,6 metra. Większe zajmowało rozmiarem 10,3 x 11,3 metrów środkową i północną część budowli. Grubość muru donżonu była wyraźnie zróżnicowana bowiem większe pomieszczenie otaczały ściany grubości 2,5 metrów. Mniejsza komora nie była jednak aneksem, gdyż wzniesiona została równocześnie z pozostałą częścią. Stanowiła ona zapewne przedsionek, bowiem to do niej wiódł portal z blokowanymi drzwiami, nie wiadomo natomiast czy mieściły się w nim schody na inne kondygnacje (gabaryty pozwalałyby na umieszczenie drewnianej klatki schodowej). Donżony z wydzielonymi we wnętrzu sieniami lub klatkami schodowymi były jednak na terenie średniowiecznych Czech zjawiskiem rzadkim.
Większe pomieszczenie na piętrze było zapewne główną przestrzenią mieszkalną, natomiast przyziemie wzorem innych budowli tego typu pełniło funkcje magazynowe. Obie kondygnacje rozdzielał drewniany strop, którego belki montowane były w regularnych odstępach co 40 cm w gniazdach w murze. Na nich i na niewielkim uskoku muru powyżej osadzano drugą warstwę drewnianego stropu (górna powierzchnia głównych belek stropowych znajdowała się na tym samym poziomie co odsadzka). Nie wiadomo ile kondygnacji funkcjonowało nad pierwszym piętrem, ale prawdopodobne jest istnienie co najmniej jednej, drugiego piętra, z pomieszczeniem lub pomieszczeniami o bardziej prywatnym przeznaczeniu niż reprezentacyjno – wejściowe pierwsze piętro.
Stan obecny
Najlepiej widoczną pozostałością zamku są relikty centralnego donżonu, które osiągają we wschodniej partii wysokość do około 6,5 metra. Niestety jego mury są zniekształcone przez wybudowaną w północnej części nowożytną kaplicę z XVII wieku i warstwy zawalonego muru. Oprócz części ściany wschodniej donżonu widoczny jest krótki odcinek jego zachodniego muru z narożnikiem południowo – zachodnim i zachowanymi jeszcze otworami do zamontowania belek stropowych piętra. Ponadto w mocno porośniętym roślinnością terenie zachowały się fragmenty murów obwodowych i relikty fosy, widoczne w zachodniej części założenia. Wstęp na teren ruin jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Západní Čechy, t. IV, red. Z.Fiala, Praha 1985.
Kastl P., Obytné věže (donjony) vybudované ve 14. století a možnosti jejich stavebního provedení na příkladech šlechtických hradů v Plzeňském kraji, „Castellologica Bohemica”, 19/2020.