Historia
Kościół został zbudowany pod koniec XII wieku w bliskim sąsiedztwie wczesnośredniowiecznego dworu. Jego konsekracji dokonał w 1187 roku biskup praski Jindřich Břetislav, bratanek króla Władysława i kuzyn Przemysła Ottokara I. Imiona fundatorów nie zachowały się, można jedynie przypuszczać, iż byli to panowie z Průhonic. Na początku XIV wieku właścicielami Průhonic zostali panowie z Říčan, możny ród który wzniósł zamek i dokonał przebudowy kościoła (prezbiterium) w stylistyce gotyckiej.
Podczas wojny trzydziestoletniej kościół wraz z całymi Průhonicami został zniszczony. W 1636 roku miejscowe dobra kupił Antonio Binago, włoski szlachcic i zwolennik Habsburgów. W czasach jego i jego synów kościół został odnowiony. Usunięto emporę, nawę zwieńczono barokowym sklepieniem, a ściany pokryto tynkami, które zasłoniły średniowieczne malowidła. Pierwotny wygląd kościoła częściowo przywrócono w trakcie renowacji z 1892 roku. Niestety przy okazji przebito nowe otwory okienne, zamurowano także oryginalne wejście do kościoła, przebito nowe po przeciwnej stronie, a po południowej stronie prezbiterium wzniesiono zakrystię.
Architektura
Romański kościół został zbudowany z niedużych bloków piaskowca jako jednonawowa świątynia z półkolistą apsydą od wschodu i czworoboczną wieżą po stronie zachodniej. Pierwotne wejście dla wiernych znajdowało się w przyziemiu od strony południowej, natomiast dla feudałów przeznaczony był zachodni portal w piętrze wieży, dostępny zapewne przez nadwieszany ganek wprost z pobliskiego dworu. Wejście to prowadziło na drewnianą emporę z której panowie z Průhonic mogli brać udział w liturgii.
Oryginalne okna kościoła były zapewne niewielkie, rozglifione, przypuszczalnie zamknięte półkoliście. W apsydzie mogło znajdować się pojedyncze romańskie okno, pod którym usytuowano ołtarz. W wieży zastosowano na dwóch górnych kondygnacjach biforalne przeźrocza, których zadaniem było polepszenie akustyki zawieszonych tam dzwonów. Każde z przeźroczy zamknięto dwoma półkolistymi arkadkami, podtrzymywanymi przez kolumienki z kostkowymi kapitelami.
Na początku XIV wieku zburzono apsydę, a na jej miejscu zbudowano większe, gotyckie prezbiterium z prostym zamknięciem od wschodu i sklepieniem żebrowym wewnątrz. Założono je w układzie krzyżowym nad dwoma prostokątnymi przęsłami. Oświetlenie przebudowanej części zapewniły większe, ostrołucznie zamknięte okna wypełnione dwudzielnymi maswerkami. Nawa pierwotnie zwieńczona była jedynie płaskim, drewnianym stropem. Ściany kościoła pokryto malowidłami datowanymi na około 1335 rok.
Stan obecny
Kościół zasadniczo jest dziś budowlą łączącą romanizm (nawa i wieża) oraz gotyk (prezbiterium), częściowo przekształconą w okresie nowożytnym. Zmieniony został kształt romańskich okien w korpusie, natomiast gotyckie maswerki okienne w prezbiterium zostały odnowione. Kościół otoczony jest obecnie od zachodu współczesną zabudową, od południa dostawiono do niego aneks zakrystii, a mury wzmocniono wtórnie przyporami. Zamurowano także oryginalne wejście do kościoła od strony południowej, a nowe przebito od strony północnej. Wewnątrz najcenniejszymi zabytkami są ścienne polichromie z pierwszej połowy XIV wieku oraz sklepienie prezbiterium.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Tomaszewski A., Romańskie kościoły z emporami zachodnimi na obszarze Polski, Czech i Węgier, Wrocław 1974.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. III, Praha 1980.
Strona interntowa cestlice.farnost.cz, Kostel Narození Panny Marie v Průhonicích.