Historia
Prostějov po raz pierwszy wspomniany został w źródłach pisanych w 1141 roku jako własność biskupa ołomunieckiego. Na początku XIII wieku był już własnością margrabiego morawskiego, który posiadał w nim ufortyfikowany dwór. Około połowy XIII stulecia teren pierwotnej wsi targowej został skolonizowany przez niemieckich osadników, a nowa osada stopniowo stała się centrum produkcji rzemieślniczej i wyrosła na małe miasteczko. Zła sytuacja finansowa króla Jana Luksemburskiego spowodowała, że Prostějov stał się około połowy XIV wieku własnością szlacheckich rodów (Šelmberków, panów z Kunštátu, a następnie Kravařów), którzy ufortyfikowali osadę pierwszymi, jeszcze drewniano – ziemnymi obwarowaniami. W 1390 roku Petr z Kravař uzyskał dla Prostějova od margrabiego Jodoka przywilej gospodarczy, po czym włączył miasto jako jeden ze swych głównych ośrodków do dóbr plumlovskich.
W 1420 roku w bitwie pod Wyszehradem padł Jindřich z Kravař, przez co miasto przypadło Petrovi, członkowi rodu sprzyjającemu przeciwnej stronie konfliktu religijnego. Dzięki temu do końca wojny Prostějov stanowił ważny punkt oparcia dla husytów w środkowych Morawach, między innymi biorąc udział w blokadzie biskupiego Ołomuńca. Jako siedziba husytów stał się w 1431 roku celem ataku wojska margrabiego Albrechta. W trakcie tych walk drewniane fortyfikacje z pewnością zostały uszkodzone, lecz po zakończeniu wojen husyckich przystąpiono do ich odbudowy. W latach 1438-1439 przywrócono dwie pierwotne bramy (Wodną i Ołomuniecką) i dodano nową, zwaną Plumlovską, za którą rozwinęło się Nowe Miasto. Około połowy XV wieku dodana została kolejna brama – Kostelecká. Odbudowane fortyfikacje z powodu braku funduszów wciąż były jednak drewniane. Murowane obwarowania zaczęto wznosić dopiero w okresie szybszego rozwoju ekonomicznego miasta, po jego przejęciu w 1495 roku przez możny i bogaty ród panów z Pernštejna, a ich ostateczne uformowanie nastąpiło w 1526, kiedy to Jan z Pernštejna zburzył część murów i bramę Kostelecką, budując na tym miejscu włączony w obwód obwarowań zamek.
Pierwsze uszkodzenia fortyfikacje odnotowały już w 1555 roku, kiedy to zawaliło się pomieszczenie w wieży bramy Plumlovskiej. Inne problemy ze stanem obwarowań i ich naprawami odnotowano w 1578 i w latach 1579 – 1580. W XVII wieku fortyfikacje ucierpiały w trakcie wojny trzydziestoletniej, zwłaszcza w czasie szwedzkiego oblężenia z 1643 roku. Usunięcie szkód nastąpiło dopiero w 1684 – 1686, lecz wkrótce późnośredniowieczne fortyfikacje straciły na znaczeniu w związku z rozwojem sztuki wojennej. Od 1865 roku zaczęły być stopniowo rozbierane.
Architektura
Miasto założono na równym terenie na prawym (południowym brzegu) potoku Hloučela. Obwarowania otoczyły obszar około 14,5 ha na planie zbliżonym do czworoboku, wydłużonym nieco na linii wschód – zachód z zaokrąglonymi narożnikami zachodnimi. Po stronie północno – zachodniej obwarowania sąsiadowały z późnogotyckim zamkiem z początku XVI wieku.
W XIV wieku miasto zostało ufortyfikowane przekopem oraz drewnianą palisadą bądź częstokołem. Do miasta pierwotnie prowadziły dwie bramy: Chłopska (Brneńska, Wodna) na południu i Sukiennicza na wschodzie (później zwana Ołomuniecką), obie zapewne także drewniane. Do starszych dwóch bram około 1438-1439 dodano trzecią Plumlovską, prowadzącą do Nowego Miasta na zachodzie, a w 1453 roku czwartą bramę, Kostelecką od strony północnej. W okresie tym jedynie ta ostatnia wyposażona była w murowaną wieżę bramną.
Po przebudowie obwarowań na przełomie XV i XVI wieku miasto otrzymało obwód kamiennego muru obronnego, poprzedzonego niższym parkanem. Główny mur miał sporą grubość, sięgającą w przyziemiu 2,3 metra. Jego zwieńczenie miało formę otwartego chodnika dla obrońców, ukrytego za nieco archaicznym już wówczas krenelażem (choć jego walory obronne poprawiały przeprute w merlonach wąskie otwory strzelcze).
Pierścień obwarowań wzmocniły płytkie, trójboczne, otwarte od wewnątrz baszty, w niewielkim stopniu przewyższające koronę muru i wysunięte w całości przed jego lico. Ich rozstaw wynosił około 60-80 merów, był więc dostosowany do bocznego ostrzału z ręcznej broni palnej, natomiast mógł być za duży dla kuszników. Główny obwód wzmocniony był także w narożnikach północno – wschodnim i południowo – zachodnim basztami pełnymi, zamkniętymi. Baszta północno – wschodnia wzniesiona została na nietypowym planie nieregularnego ośmioboku, wysuniętego przed mur pięcioma bokami. Wewnątrz jej trzy kondygnacje pierwotnie rozdzielały płaskie stropy, ściany zaś są całkowicie pozbawione otworów strzeleckich, być może zamurowanych w trakcie nowożytnych przekształceń (boczne otwory strzelcze miały baszty trójboczne).
Całe miasto otoczono dodatkowo wspomnianym już parkanem oraz częściowo nawodnionym przekopem, przed którym usypano masywny, ziemny wał, pierwotnie zapewne zwieńczony palisadą lub częstokołem. Na parcham pomiędzy murem a parkanem dostać się można było furtami przeprutymi w bocznych ścianach wież bramnych. Po 1526 roku w obwód fortyfikacji po stronie północno – zachodniej włączono nowo powstały zamek, który został wzniesiony między innymi na miejscu dawnej bramy Kosteleckiej, zastąpionej mniejszą furtą.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego zachował się fragment północnej kurtyny muru o długości około 300 metrów, lecz niestety o niepełnej wysokości. Na jego wschodnim końcu znajduje się jedna z wielobocznych baszt, a pośrodku relikty baszty czworobocznej. Trzecia, przekształcona baszta, która służy dziś jako prywatne mieszkanie, znajduje się na ulicy Knihařskiej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Razím V., Středověká opevnění českých měst. Katalog Morava a Slezsko, Praha 2019.
Strona internetowa hrady.cz, Prostějov, městské hradby.
Strona internetowa pamatkovykatalog.cz, Městské opevnění, Prostějov.