Historia
Pierwszy kościół w Prostějovie założony został być może około 1200 roku, jako część niedużego zamku, zniszczonego w okresie wojen morawskich margrabiów pod koniec XIV wieku. W 1391 roku Petr z Kravař sprowadził z Roudnic nad Labem do Prostějova augustianów którzy wznieśli klasztor wraz z nowym gotyckim kościołem pod dziwnym wezwaniem Najświętszej Maryi Panny u Elżbiety w Górach. Starszą budowlę z inicjatywy Petra z Kravař naprawiono i włączono w zabudowę klasztoru jako boczną kaplicę rodową panów z Kravař.
Klasztor nie funkcjonował zbyt długo, gdyż już w 1430 roku został całkowicie zniszczony przez husytów. Jako iż większość mieszkańców Prostějova przeszła wówczas na utrakwizm, nie byli oni zainteresowani odbudową katolickiego klasztoru. Dopiero w latach 1522–1535 wykorzystując zachowane mury obwodowe naprawiono korpus nawowy kościoła, a w okresie 1586 – 1588 jego prezbiterium.
W 1622 roku książę Karol Liechtenstein zwrócił kościół administracji katolickiej. W 1697 roku w trakcie ogromnego pożaru miasta świątynia także spłonęła, choć cudem uratował się drewniany krzyż stojący przed kościołem. W 1703 roku złożono go we wnętrzu, a odbudowaną świątynię konsekrowano pod nowym wezwaniem Podwyższenia Krzyża Świętego. W ten sposób budynek stał się miejscem pielgrzymek. W 1845 roku wybudowano aneks od strony północnej, przy bocznym wejściu do prezbiterium.
Architektura
Gotycki kościół został wzniesiony jako orientowana na linii wschód – zachód budowla halowa z długim prezbiterium, charakterystycznym dla kościołów klasztornych (które musiały pomieścić stalle przeznaczone dla zakonników) oraz z także stosunkowo długim, sześcioprzęsłowym korpusem. Całą budowlę opięto licznymi, wysokimi, uskokowymi przyporami, pomiędzy którymi przepruto rozglifione, ostrołukowe okna. Bardzo nietypowo po północnej stronie korpusu, blisko fasady zachodniej, znalazła się czworoboczna wieża, być może pochodząca z wcześniejszej świątyni. Dodatkowo w południowy kąt między prezbiterium a korpusem wstawiono smukłą wieżyczkę schodową.
Wejście do kościoła dla wiernych znajdowało się od północy, a więc od strony rynku miejskiego, funkcjonowało też wejście zachodnie, oraz południowe, otwarte na krużganek dla zakonników. Wewnątrz prezbiterium zwieńczono w ostatnim przęśle sklepieniem gwiaździstym oraz krzyżowym w pozostałych trzech przęsłach prostokątnych. Żebra opuszczono na obłe służki przecinające podokienny gzyms, zaopatrzone w pięcioboczne głowice zdobione maswerkowymi motywami.
Od południa do chóru przystawiono zakrystię oraz wschodnie skrzydło klasztoru, mieszczące między innymi kapitularz z kaplicą Najświętszej Trójcy. Sam kapitularz był czworoboczną w planie salą, pierwotnie zapewne wyposażoną w ławy przy ścianach na których zasiadali augustianie w trakcie obrad. Kaplica otwierała się arkadą na osi wschodniej ściany. Była wielobokiem od zewnątrz podpartym przyporami. Kwadratowy w planie klasztorny wirydarz usytuowano na południe od korpusu nawowego. Zapewne z powodu krótkiego funkcjonowania klasztoru nie został on nigdy otoczony kolejnymi skrzydłami klauzury od południa i zachodu.
Stan obecny
Do czasów współczesnych zachował się kościół Podwyższenia Krzyża Świętego, część wschodniego skrzydła zabudowań klasztornych oraz zewnętrzny mur okalających niegdyś wirydarz krużganków. Gotycką formę w wiekszej części zachowało prezbiterium kościoła, korpus nawowy natomiast oblepiony został od północy, zachodu i południa nowożytnymi aneksami, a jego okna w większości przekształcone. Podobnie mocno przebudowana została wieża północno – zachodnia. Wnętrze korpusu nawowego uległo całkowitej barokizacji, gotyckie detale architektoniczne przetrwały jedynie w prezbiterium.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Strona internetowa hrady.cz, klášter augustiniánů s kostelem Povýšení sv. Kříže.
Strona internetowa wikipedia.org, Kostel Povýšení svatého Kříže (Prostějov).