Příběnice – zamek

Historia

   Zamek Příběnice został wzniesiony w pierwszej połowie XIII wieku przez możny ród Vítkovców na północnej granicy ich rozległych dóbr, jako siedziba obronna i administracyjna, a także demonstracja siły i bogactwa. Pierwsza bezpośrednia wzmianka o Příběnicach pochodzi z 1243 roku, kiedy to dzierżył je Vítek z Prčic. Po nim zamek należał do jego brata Voka, zarządzającego z ramienia króla Przemysła Ottokara II Styrią.
   W pierwszej połowie XIV wieku, w czasach Petra z Rožmberka zamek został rozbudowany, między innymi uzupełniony o kaplicę. W 1324 roku po raz pierwszy pojawił się w źródłach zamek Příběnicki, prawdopodobnie jednak funkcjonujący już od XIII wieku. Zbudowano go na prawym brzegu rzeki Lužnicy, zaraz naprzeciwko zamku Příběnice. Mógł on powstać jako reakcja króla na budowę rodowej siedziby Vítkovców, ale mogła i być to ich inwestycja, od początku kontrolująca przepraw przez rzekę i wspomagająca obronę głównej siedziby.
   W 1394 roku Příběnice były na krótki czas miejscem internowania króla Wacława IV, uwięzionego wówczas przez opozycjonistów. Na początku XIV wieku, jako iż ówczesny właściciel zamku, Oldřich z Rožmberka, był zagorzałym katolikiem, zamek służył jako wiezienie dla księży husyckich. Z tego powodu w 1420 roku ich radykalny odłam (Taboryci) pod wodzą hejtmana Zbyňka z Buchova dokonał ataku na zamek. Obrońcy pomimo niezwykle korzystnego usytuowania warowni i silnej pozycji obronnej złożyli broń. Upadek Příběnic był wielkim sukcesem husytów. Dla odmiany w toku dalszych wojen więzili oni na zamku ważnych przedstawicieli strony katolickiej: Bohuslava ze Švamberka (do czasu przejścia na stronę husytów) i Menharta z Hradca. W 1437 roku po zakończeniu konfliktu między Táborem a Oldřichem z Rožmberka zawarto porozumienie na mocy którego obydwa zamki w Příběnicach zostały zburzone.

Architektura

    Zamek usytuowano na wysokim, podłużnym cyplu, wcinającym się w zakole rzeki Lužnicy, której koryto celowo zostało zmienione by zwiększyć obronność założenia. Dzięki temu na północnym zachodzie nurt wody podchodził pod pionowe, skalne ściany, czyniąc zamek niemal niemożliwym do zdobycia. Jedyne połączenie z okolicą było możliwe od południowego – wschodu, gdzie cypel był połączony szyją z płaskowyżem, którym wiodła droga do Malšic. Połączenie to przecięto poprzecznym przekopem, za którym znajdowało się pierwsze, słabo rozpoznane podzamcze. Jeszcze przed drugą fosą droga się rozdzielała: jedna z odnóg odpadała w dół zbocza w lewo pod zamkiem na teren rozległego, głównego podzamcza, a druga prowadziła w kierunku zamku górnego. Obydwie bramy poprzedzono mostami zwodzonymi (ponad drugim przekopem), przy czym górną, osadzoną na stoku wzgórza, wzmocniono od południa dwoma przyporami. Górna droga prowadziła międzymurzem chroniącym południowo – zachodnią stronę zamku.
   Zamek górny miał kształt prawie regularnego prostokąta o długości około 90 metrów i szerokości prawie 30 metrów. Po stronie północno – zachodniej, na końcu cypla, parcham rozszerzał się w niewielki dziedziniec, chroniony w północnym narożniku czworoboczną wieżą, prawie na skraju skalnego urwiska opadającego do zakola rzeki. Po przeciwnej stronie, w części wysuniętej najbardziej na południe, najbliżej przekopu, znajdowała się masywna ośmioboczna wieża, usytuowana w najwyższym miejscu wzniesienia. Miała ona 14 metrów po przekątnej i 3,5 metrowej grubości mury. Nie była ona bezpośrednio powiązana z obwodem murów, który ją otaczał. Ochraniała bramę i drogę dojazdową a także stanowiła ostatnie miejsce obrony. Wejście do niej umożliwiał portal na wysokości pierwszego piętra, od strony parchamu. Od niego schody w grubości muru prowadziły na wyższe kondygnacje.
   Drugą częścią zamku był jego mieszkalny rdzeń, oddzielony murem zarówno od wieży głównej, jak i od północnego dziedzińca. Główne budynki przystawiono do muru od strony południowo – zachodniej, zachodniej i północnej. Skrzydło południowo – zachodnie było podzielone poprzecznymi ścianami na kilka pomieszczeń, a od strony wewnętrznego dziedzińca dodano w regularnych odstępach szereg przypór, prawdopodobnie dźwigających na piętrze ganek. Po stronie północnej w skrzydle mieszkalnym usytuowano czworokątne pomieszczenie z narożną przyporą, identyfikowane dziś jako kaplica (wzmiankowana w źródłach w 1379 i 1386 roku). Prawdopodobnie u jej boku znajdował się wjazd na dziedziniec zamku górnego. Być może mieszkalny rdzeń zamku oddzielony był od części z wieżą dodatkowym murem, wydzielającym wąski dziedzińczyk. Po północno-wschodniej stronie zamku, na skraju zbocza stromo opadającego do doliny rzeki Lužnice, znajdował się kolejny zewnętrzny mur parchamu, wzmocniony dwoma kwadratowymi basztami.
   Prowadząca w dół zbocza droga na podzamcze umocniona została biegnącym do niej równolegle murem, który w rejonie bramy łączył się także z murem parchamu zamku górnego. W dole zbocza mury podzamcza wielkim łukiem, podążającym za korytem rzeki, zawracały w kierunku skał wzniesienia zamku górnego, obejmując około 2 ha terenu osady, którą zamek przewyższał aż o około 50 metrów. Mury te miały około 1,4 metra grubości i zwieńczone były grubym na 0,6 metra przedpiersiem z blankami. Oprócz głównej bramy południowej podzamcze dostępne było jeszcze z drugiego brzegu rzeki dwoma mostami zaopatrzonymi w wieże bramne. Jedna z nich znajdowała się po stronie północnej, w pobliżu muru parchamu i czworobocznej wieży zamku górnego, a druga znajdowała się w południowej części podzamkowej osady. Aby chronić te przeprawy, na prawym brzegu rzeki Lužnice wzniesiono drugi mniejszy zamek zwany Příběničky. Miał on owalną formę z okrągłą wieżą zbudowaną na skraju zbocza nad rzeką w południowo-wschodnim narożniku, bezpośrednio nad południowym mostem. Zabudowę mieszkalną tworzył trójprzestrzenny pałac oraz być może dodatkowe mniejsze zabudowania. Zamek chroniony był z trzech stron podzamczem, murem, przekopem i ziemnym wałem, dochodzącym nawet dzisiaj do prawie 8 metrów wysokości.

Stan obecny

   Zamek który niegdyś był jedną z nielicznych w XIII wieku fundacji mogących konkurować z budowlami królewskimi, dziś zachowany jest jedynie w postaci zaawansowanej ruiny. Najlepiej widocznym zabytkiem jest niewątpliwie przyziemie wielobocznej głównej wieży, dość dobrze rozpoznawalne są również pozostałości południowo – zachodniego pałacu z przyporami na dawnym dziedzińcu. Pozostałe relikty murów i wież porozrzucane są na dość dużym terenie zamku i pierwotnego podzamcza, zwłaszcza w północnej i południowej części podzamkowej osady, na zachód od zamku górnego.

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Dodatky 2, Praha 2005.

Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Jižní Čechy, t. V, red. Z.Fiala, Praha 1986.
Menclová D., České hrady, Praha 1972.
Razím V., Středověká opevnění českých měst. Katalog Čechy, Praha 2020.