Historia
Kościół św. Wawrzyńca w Prčicach został zbudowany około lat 1170—1180 z fundacji Vítka z Prčic, stolnika króla Władysława i praojca możnego rodu Vítkovców. Pierwotnie był on częścią obronnego, wczesnośredniowiecznego dworu Vítka i oprócz funkcji sakralnych mógł pełnić rolę obronną. W drugiej połowie XIV wieku (po 1366 roku) zburzono romańską apsydę i powiększono kościół o gotyckie prezbiterium. W XVI wieku wieżę ozdobiono sgraffiti (odrestaurowanym w 1956 roku). W XVII wieku przebudowana została zakrystia, a kolejne nowożytne przekształcenia i remonty prowadzono w 1730 roku (między innymi podwyższono wówczas wieżę) i w latach 1817 oraz 1887.
Architektura
Romański kościół został wzniesiony jako orientowana względem stron świata, jednonawowa budowla z prostokątnym korpusem nawowym zakończonym od wschodu półkolistą apsydą i poprzedzonym od zachodu czworoboczną, umieszczoną na osi fasady wieżą.
Wewnątrz w zachodniej części nawy umieszczono emporę wspartą na dwóch arkadach, spływającą na osiowo usytuowany filar i podsklepioną dwoma przęsłami krzyżowymi. Przyziemie wieży, połączone portalem z nawą, stanowiło sklepioną, ciemną komorę, oświetloną jedynie okienkiem które mogło być wykorzystywane jako strzelnica. Piętro wieży także przesklepiono kolebkowo. Miało połączenie poprzez portal z emporą, a w jego zachodniej ścianie znajdował się kolejny portal, prowadzący na zewnątrz, prawdopodobnie po drewnianym pomoście wprost do zabudowań mieszkalnych dworu. Nie wiadomo czy i jak empora była skomunikowana z nawą, ani też jak dostawano się do górnych kondygnacji wieży. Prawdopodobnie w tym ostatnim celu używano drewnianych drabin.
W drugiej połowie XIV wieku apsydę zastąpiono obszernym, gotyckim prezbiterium o wielobocznym zamknięciu od strony wschodniej, wzmocnionym uskokowymi, wysokimi, prawie sięgającymi gzymsu kapnikowego przyporami. Przestrzenie między przyporami wypełniły wysokie, ostrołukowo zakończone okna z kamiennymi maswerkami. Wewnątrz prezbiterium zwieńczono sklepieniem krzyżowo – żebrowym i sześciodzielnym, nawa natomiast pierwotnie przykryta była płaskim, drewnianym stropem. Wraz z prezbiterium dobudowana została po jego północnej stronie zakrystia.
Stan obecny
Kościół św. Wawrzyńca zachował do dnia dzisiejszego trzy romańskie ściany nawy (za wyjątkiem wschodniej) oraz mury obwodowe wieży, a także gotyckie prezbiterium oraz zakrystię. Niestety romańsko – gotycka forma zabytku zatarta została od strony zewnętrznej przez dobudowanie nowożytnej kruchty, aneksu przy wieży, pokrycie elewacji wieży pozornym boniowaniem, zwieńczenie jej barokowym hełmem oraz przekształcenie części okien kościoła. Ponadto prezbiterium wtórnie wzmocniono na osi kościoła dodatkową przyporą, co spowodowało konieczność zamurowania jednego z okien.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Tomaszewski A., Romańskie kościoły z emporami zachodnimi na obszarze Polski, Czech i Węgier, Wrocław 1974.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. III, Praha 1980.