Historia
Praga już w X wieku osiągnęła status ludnego i bogatego ponadregionalnego centrum handlowego, związanego z podgrodową osadą na lewym brzegu Wełtawy. W XII wieku zabudowa rzemieślniczo – handlowa i mieszkalna zaczęła się intensywniej rozwijać na przeciwnym, prawym brzegu rzeki, gdzie osiedlali się przede wszystkim zagraniczni kupcy, ale i mieszkała słowiańska, rodowita ludność. Świadectwem powodzenia działalności ekonomicznej prażan były zwłaszcza wysokiej jakości kamienne, romańskie domy, wznoszone od około przełomu XII i XIII wieku przy obszernym placu targowym i okolicznych ulicach. Było to zjawisko wyjątkowo liczne i nie posiadające analogii w ówczesnych Czechach a także krajach ościennych takich jak Polska czy Węgry.
Ukształtowanie się gminy mieszczańskiej było w Pradze procesem rozłożonym w czasie, przypieczętowanym przywilejem lokacyjnym dla Starego Miasta, udzielonym przez króla Wacława I w 1234 roku. Teren jaki objęto lokacją miał już wówczas ukształtowaną strukturę z nieregularną siecią dróg i bogatą zabudową mieszkalną. Akt lokacyjny był więc raczej prawnym i fiskalnym uregulowaniem istniejącego już stanu rzeczy. Następnie w 1257 zlikwidowano starą osadę pod praskim zamkiem, wyburzono jej zabudowę i usunięto miejscową, czeską ludność. Na jej miejsce z woli króla Przemysła Ottokara II sprowadzono kolonistów z Niemiec, którzy mieli zbudować na lewym brzegu rzeki nowe civitas Pragensis (Mala Strana).
Wprowadzanie architektury gotyckiej w zabudowę mieszkalną Pragi zapewne przyspieszyło w pierwszej połowie XIV wieku, zwłaszcza w trakcie odbudowy po pożarze z 1316 roku. Znamienne, że właśnie wówczas w źródłach pisanych zaczęły się pojawiać nazwy najważniejszych staropraskich ulic. W 1310 roku odnotowana została ul. Długa, następnie w latach 1228-1244 ul. Celetná i inne. Choć funkcjonowały one już od długiego czasu, prawdopodobnie wówczas ich zabudowa zagęściła się, a konstrukcje murowane zdobyły przewagę nad drewnianymi lub szachulcowymi (przynajmniej od strony fasad skierowanych ku ciągom komunikacyjnym). Dla wznoszenia domów ważne było ustawodawstwo, takie jak akt z 1331 roku, w którym postulowano budowę brukowanych ulic, co związane było z usuwaniem romańskich szyj piwnicznych.
W czasie rządów cesarza a zarazem króla niemieckiego i czeskiego Karola IV, Praga urosła do rangi jednego z najznaczniejszych ośrodków cesarstwa rzymskiego i głównej siedziby władców Rzeszy. Miasto rozrosło się i wzbogaciło, znacznie zwiększyła się liczba ludności. Co najmniej od 1347 roku planowano więc reorganizację przedmieść w większy ośrodek miejski zwany Nowym Miastem. Jego utworzenie wiązało się okresem uzyskania w sztuce i architekturze przewagi przez nowy styl gotycki, a w budownictwie z szerszym wykorzystaniem jako budulca cegły. Oprócz utworzenia Nowego Miasta, za rządów Karola Luksemburczyka poszerzono też w 1360 roku obszar Malej Strany.
Podział Nowego Miasta na parcele budowlane początkowo nie dotknął gruntów z wcześniejszą zabudową leżącą na terenie wchłoniętych starszych osad, dotyczył jedynie terenów niezabudowanych. Pod koniec lat 70-tych XIV wieku nastąpił kolejny podział, o charakterze raczej spekulacyjnym, spowodowany rosnącym zapotrzebowaniem na niezabudowane powierzchnie. Grunty w pobliżu głównych dróg handlowych i rynków zyskały na wartości. Zabudowania zaczęto więc dzielić na mniejsze działki, odpowiadając na duże zapotrzebowanie ze strony przedstawicieli średniej klasy rzemieślniczej.
Pierwsza połowa XV wieku w budownictwie mieszkalnym Pragi charakteryzowała się stagnacją spowodowaną kryzysem politycznym i długim okresem wojen husyckich, w trakcie którego nie było ani funduszy ani możliwości prowadzenia szerzej zakrojonych prac budowlanych nie związanych z obronnością. Sytuacja ta wynikała nie tylko z zagrożenia zewnętrznego, ale i antagonizmów między Starym i Nowym Miastem oraz radykalizacją nastrojów mieszczan, których częste tumulty doprowadzały do zniszczeń, wyrzucania z domów prawowitych właścicieli uznawanych za wrogów rewolucji i przejmowania ich majątków. Dopiero stopniowa powojenna odbudowa z drugiej połowy XV wieku wprowadziła do wystroju domów praskich stylistykę późnogotycką, utrzymującą się jeszcze przez dużą część XVI stulecia.
We wczesnym okresie nowożytnym romańska i gotycka, a nawet drewniana i szachulcowa zabudowa mieszkalna utrzymywała się jeszcze przez długi czas, bowiem renesansowe a następnie wczesnobarokowe modernizacje wprowadzane były stopniowo i jedynie w najbardziej reprezentacyjnych obszarach miasta. Duże spustoszenia wśród średniowiecznych domów mieszczańskich musiał poczynić dopiero wielki pożar Pragi z 1689 roku, a następnie działania wojenne z 1744 i 1757 roku prowadzone przez Fryderyk II Wielkiego. Ponadto w XVIII i XIX wieku demograficzny rozwój miasta oraz chęć poprawienia stanu sanitarnego i polepszenia warunków mieszkaniowych, przyczyniły się do prowadzonych na dużą skalę planowych wyburzeń i przekształceń zabudowy mieszkalnej.
Architektura
Najstarsza zabudowa mieszkalna Pragi rozłożyła się w zakolu rzeki Wełtawy, przybierając w planie formę nieregularnego owalu. Centralną pozycję zajął plac targowy, późniejszy rynek staromiejski, co spowodowało nadanie miastu promienistego układu ulic, z których najważniejszą była droga wiodąca do Mostu Judyty i dalej do zamku. W trakcie lokacji miasta z XIII wieku układ ulic i zabudowań został zachowany, nie wytyczano nowego podziału, a kolejne ciągi komunikacyjne powstające w okresie gotyku jedynie intensyfikowały nieregularność podziału miasta. Jedynie w południowo – wschodniej części wytyczonego miasta lokacyjnego znalazło się miejsce na obszar określany jako Havelskie Miasto. Wcześniej był to teren zajęty przez skromną zabudowę półziemiankową, a następnie podzielony na działki mieszczańskie wokół wybrukowanego, prostokątnego targu. Choć Havelskie Miasto wkrótce wchłonięte zostało przez Stare Miasto, część ta zachowała regularny układ wokół Targu Owocowego. Najstarsze zabudowania mieszkalne w Pradze skupione były także na lewym brzegu Wełtawy, na terenie ograniczonym doliną starorzecza Wełtawy od wschodu, potokiem Malostranskim od południa i zamkiem od północy. Od drugiej połowy XIII wieku plan Malej Strany składał się z prostokątnego placu targowego i otaczających go czworobocznych bloków zabudowy podzielonych na parcele, przy czym wychodzące od targu ulice częściowo nawiązywały do starego układu dróg sprzed lokacji.
Najstarszą zabudowę mieszkalną przedlokacyjnej Pragi odróżniało od osad otwartych bardziej uporządkowane rozplanowanie i znaczne zagęszczenie na ograniczonej przestrzeni. Domy wznoszono z drewna w konstrukcji zrębowej (wieńcowej) lub plecionkowej, pomimo tego iż w odróżnieniu od domów w konstrukcji szkieletowej, ze ścian wieńcowych ciężko było utworzyć konstrukcje kilkukondygnacyjne. Dominowały budynki zrębowe, częściowo zagłębione w podłoże, zamykające powierzchnię około 4 x4 metry. Ponadto wznoszono budynki zagłębione w ziemię ale o większej powierzchni, o ścianach od 5 do 8 metrów długości, których konstrukcję nośną tworzyły słupy. W niektórych domach części zagłębione miały kamienne oblicowania ścian, wykonane z eratyków łączonych gliną, w innych ściany słupowej konstrukcji szalowano pionowo stawianymi dranicami. Piwnice te, dostępne za pomocą ramp i pozbawione palenisk, zapewne pełniły role gospodarcze, podczas gdy zamieszkiwano na górnych konsygnacjach. W niektórych przypadkach całe budynki mogły być magazynami, spichrzami lub gospodarczymi aneksami naziemnych domów mieszkalnych konstrukcji zrębowej lub szkieletowej. Domostwa drewniane od XII/XIII wieku zaczęły tracić rolę podstawowych domów mieszkalnych, przejmując raczej funkcje pomocnicze. Skupiały się wokół coraz częstszych kamiennych domów romańskich.
Pierwsze praskie domy kamienne były budowlami elitarnymi, wyróżniającymi się na tle drewnianej zabudowy miasta. Występowały głównie na najwcześniej i najgęściej zasiedlonych rejonach miasta prawobrzeżnego, między Wełtawą a głównym targiem. W pozostałych częściach Starego Miasta początkowo występowały rzadziej, choć niektóre z nich wzniesiono poza zasięgiem miasta lokacyjnego. Przypuszczalnie pierwsze domy kamienne należały w większości do kupców trudniących się handlem dalekosiężnym oraz możnowładców. Co wyjątkowe, ich wysoka jakość sprawiła, że były elitarne nie tylko w pierwszej połowie XIII wieku, kiedy większość z nich powstała, lecz także w późniejszym okresie średniowiecza. Z tego powodu nawet w XIV-XV wieku nie były masowo zastępowane kamienicami gotyckimi.
Cechą wspólną wszystkich domów romańskich w Pradze była taka sama technika budowy i ten sam surowiec. Ściany wznoszono z dostępnego w okolicy kamienia wapiennego. Stosowano technikę opus emplectum, a więc w partiach licowych umieszczano układane równymi warstwami ciosy, a odpady z obróbki kamieniarskiej osadzano w rdzeniu murów, który zalewano wapienną zaprawą. Z wapienia wykuwano także ciosy do budowy sklepień, obramienia otworów i wnęk. Budulcem filarów i kolumn wspierających sklepienia był wapień lub piaskowiec. Elewacje domów w większości, przynajmniej w początkowych etapach, nie były pokrywane tynkami.
Domy romańskie posiadały najniższe kondygnacje częściowo zagłębione w ziemi (sutereny). Jedynie wyjątkowo stosowano pełne zagłębienie w podłoże (piwnice), wahające się od około jednego do dwóch metrów. Różnicę poziomów między dziedzińcem, a zagłębionym parterem lub piwnicą pokonywano za pomocą ramp lub schodów, często umieszczanych w zewnętrznych korytarzykach. Na piętra przedostawano się najczęściej zewnętrznymi, drewnianymi schodami. Najliczniejsze były budynki o kilku wnętrzach, położone przy ulicach, funkcjonowało też kilka większych i bardziej złożonych budowli o pałacowym charakterze. Odrębną kategorię stanowiły jednodzielne obiekty zlokalizowane w głębi działek.
Budowle romańskie o najbardziej rozwiniętym programie architektonicznym wyróżniały się wydłużonym, prostokątnym rzutem (około 7-8 x 25-26 metrów), nawiązującym do formy wczesnośredniowiecznych palatiów (od których różniły się mniejszymi pomieszczeniami i ich układem). Ich stosunek do linii ulic był różnorodny, a w zasadzie najczęściej niezależny od przebiegu ciągów komunikacyjnych. Ta cecha odróżniała je od innych kamiennych domów Pragi. Nie dotyczył ich także kształtujący się podział na parcele przy ulicach, natomiast istotny przy ich usytuowaniu mógł być stosunek do głównych stron świata. Orientowano je bowiem jedną z węższych ścian na północ lub na zachód, tak być któraś ze ścian wzdłużnych skierowana była w stronę z największą ilością słonecznego światła (południe i wschód). Domy o formie palatiów najczęściej były zapewne dwukondygnacyjne, w przyziemiu dzielone na dwa lub trzy pomieszczenia. Środkowe z nich tworzyły obszerne sienie, które mogły być przykrywane sklepieniami krzyżowymi. Boczne pomieszczenia ze sklepieniami podtrzymywanymi przez centralne filary pełniły funkcje mieszkalne i reprezentacyjne. Świadczyły o tym zamykane od środka drzwi, blokowane zasuwami wpuszczanymi w mur. Także pomieszczenia na piętrze były mieszkalne, gdyż podobnie jak parter ogrzewano je narożnymi kominkami. Okna zapewne miały romańskie formy, przy czym dzięki wysokiemu statusowi mieszkańców mogły być przeszklone. Latryny umieszczano w aneksach dostawianych do murów obwodowych.
Kamienne domy romańskie zlokalizowane przy ulicach były najliczniejszą grupą budowli murowanych w XII/XIII wieku. Sytuowano je we frontowych częściach działek, pozostawiając wolny dostęp do podwórza. Były dość zróżnicowane pod względem formy, a wielość rozwiązań architektonicznych wynikała z licznych przebudów. Większość z budynków początkowo była dwukondygnacyjna, wyjątkowo zdarzały się także domy trzykondygnacyjne. Te ostatnie mogły mieć cechy wież mieszkalnych, choć zagłębienie parterów w ziemi mogło sprawiać, że ich wysokość nie przekraczała szerokości lub była większa w nieznacznym stopniu. Skłony dachów były łagodne, zgodnie z konwencją romańską, nawiązującą do wzorca śródziemnomorskiego. Istotną cechą kamiennych domów było umieszczenie systemu komunikacyjnego od strony podwórza. Wejścia do zagłębionego parteru umieszczano w zewnętrznych, sklepionych kolebką korytarzykach. W większości przypadków lokalizowano je przy narożu domu, prostopadle do ściany. Otwory wejściowe na wyższe kondygnacje zaopatrywano w zewnętrzne drewniane schody, osadzane niekiedy na konstrukcji murowanej, niektóre przykrywane drewnianym zadaszeniem. Rzadziej stosowano wewnętrzną komunikację pionową, za pomocą schodów osadzanych w grubości muru.
Układ parteru i piętra zwykle się pokrywał, mimo iż kondygnacje te pełniły różne funkcje. Stałą cechą była obecność na obu poziomach po jednym pomieszczeniu o dominującej powierzchni. Z tymi salami sąsiadowało jedno lub więcej mniejszych pomieszczeń, być może stosowano też podziały lżejszymi ściankami działowymi. Dwudzielność praskich domów była unikalna, bez analogii w architekturze miejskiej. Standardem było przykrycie wnętrz parteru sklepieniem kolebkowym lub krzyżowym. Przypuszczalnie parter domu romańskiego służył jako gospodarcze zaplecze kupca. Jego główne pomieszczenie pełniło funkcje reprezentacyjne, jako miejsce przyjmowania interesantów. Służyło też, podobnie jak mniejsze, sąsiadujące z nim wnętrza, jako skład towarów. Pomieszczenia na najniższej kondygnacji były więc półprywatnymi przestrzeniami, dostępnymi nie tylko członkom rodziny, ale także zatrudnionym przez kupca pomocnikom i nabywcom sprzedawanych dóbr. Na mieszkalne piętro składało się duże pomieszczenie dostępne wszystkim domownikom oraz sąsiadujące z nim mniejsze izby bądź komory. Przynajmniej część wnętrz mieszkalnych ogrzewana była kominkiem. Wejścia zgodnie ze stylistyką romańską zamykano w większości półkoliście. Formowano je z kwadr, a wyjątkowo z większych bloków. Mniejsze otwory były wieńczone prostymi, monolitycznymi blokami, obrobionymi do formy belki. Przy obu sposobach unikano zdobienia kamieniarki, wyjątkowo tylko nadając jej skromny wystrój plastyczny. Okna na poziomie parterów i piwnic były z reguły czworoboczne, zaopatrywane od strony wnętrza w schodkowe parapety i szerokie rozglifienia, przez co od strony zewnętrznej były one dużo mniejsze. Okna kondygnacji mieszkalnych były większe, zamykane półkoliście lub prosto, nierzadko dwu- lub trójdzielne, o ościeżach lekko rozglifionych i zdobionych malowanymi motywami figuralnymi.
Elementami wyposażenia pomieszczeń romańskich domów były wnęki ścienne o zróżnicowanej wielkości, formie i przeznaczeniu. Największe z nich zwieńczone były półkoliście, podobnie jak otwory wejściowe. Rzadziej przykrywano je blokiem w formie belki, spotykało się także nisze dwustopniowe (w dużej niszy zwieńczonej półkoliście umieszczana była następna o tej samej formie, ale mniejszych rozmiarów). Niektóre wnęki były obramowane lub wyłożone drewnem, a niektóre z nich zamykane drewnianymi drzwiczkami. Pełniły więc funkcje ściennych szaf. Inne małe wnęki miały otwory o formie zbliżonej do kwadratu, a ich ścianki wyznaczone były krawędziami kwadr muru. Sytuowano je na wysokościach zapewniających dogodny dostęp, tak by służyły jako półki lub małe schowki, zwłaszcza gdy miały formę otworów wchodzących w mur równolegle do jego lica. Otwory wlotowe były wówczas niewielkie, prawdopodobnie zamykane. Niektóre z nich obkładano drewnem w postaci dopasowanych desek. Okopcenie ścianek niektórych wnęk otwartych wskazywałoby, że umieszczano w nich świece lub lampki oliwne. Było to typowe zwłaszcza dla wnęk lokalizowanych w korytarzach wejściowych.
Romańskie zabudowania mieszkalne w Pradze stanowiły także mniejsze budowle umieszczane w głębi działek, przy czym większość z nich stanowiła tylne aneksy do domów drewnianych zlokalizowanych przy ulicy. Najczęściej były dwukondygnacyjne, jednoprzestrzenne na każdym poziomie, niekiedy z wydzielonym wtórnie bądź dobudowanym segmentem. Pod względem konstrukcji budowlanej i wystroju były wprawdzie skromniejsze od domów położonych przy ulicach, ale w ich niższej kondygnacji standardowo stosowano sklepienia. Wewnętrzna powierzchnia tych budowli w ramach jednej kondygnacji wynosiła średnio 5 x 7 metrów, a odległość od ulicy wahała się zwykle od 15 do 17 metrów. Do zagłębionego w terenie wnętrza prowadziły zewnętrzne rampy, skierowane zwykle w stronę ulicy, a więc umieszczone we wnętrzu domu drewnianego. Ich przeznaczenie nie musiało być mieszkalne. Mogły służyć jako spichlerze bądź łączyć obie funkcje.
Początki gotyku w Pradze wiązały się przede wszystkim z obszarem Havelskiego Miasta. Pojawiła się tam zabudowa o formie wieżowej, czworoboczna w planie, oświetlana ostrołucznymi oknami, z najniższymi kondygnacjami oraz z pierwszymi piętrami przykrytymi wczesnogotyckimi sklepieniami o masywnych, sfazowanych żebrach. Jako, że Havelskie Miasto wytyczono od podstaw w okresie pojawienia się nowego stylu, przynajmniej część ze znajdujących się tam domów musiała już w chwili powstania być budowlami wczesnogotyckimi. Najstarsze staromiejskie gotyckie domy nawiązywały przeważnie do domów romańskich. Zakładano w nich wpierw sklepienia bezżebrowe, następnie, sklepienia krzyżowo – żebrowe z pięciobocznymi w przekroju żebrami nie spinanymi zwornikami, osadzanymi na stożkowych konsolach. Nie unikano też mniej wyrafinowanych sklepień kolebkowych. Charakterystyczne było, podobnie jak w innych miastach o długiej historii, przekształcanie parterów starych domów w piwnice, co spowodowane było stopniowym podwyższaniem poziomu terenu, na skutek gromadzenia na ulicach śmieci, mułu rzecznego, błota i różnego rodzaju odpadków.
Założenie Nowego Miasta w 1348 roku wyznaczyło nowy etap rozwoju zabudowań mieszkalnych Pragi. Na przyłączonych terenach rozpoczęto budowę nowych domów i przebudowę starych drewnianych, będących dotąd częściami kilku rozrzuconych na południu i wschodzie osad, takich jak: Újezd, Zderaz, Opatovice, Poříčí czy Rybnik. Początkowy podział Nowego Miasta na parcele budowlane praktycznie nie dotknął gruntów z wcześniejszą zabudową, dotyczył jedynie terenów nie objętych budynkami. Szczególnie intensywnie zabudowa powstawała wokół głównych placów targowych, zwłaszcza mającego formę szerokiej ulicy Targu Końskiego, który połączył staromiejską bramę św. Pawła z nowomiejską bramą Końską, czy Targu Siennego w północno – wschodniej części miasta. Na południu utworzono największy plac, nowomiejski rynek o wymiarach 500 x 152 metry, o osi poprowadzonej na linii północ – południe. Od północy sąsiadował on ze starszą zabudową z kaplicą św. Łazarza i szpitalem dla trędowatych, na wschodzie natomiast z dzielnicą żydowską. Już pod koniec XIV wieku zapewne każda pierzeja posiadała zabudowę mieszkalną, najpłytszą po stronie południowej, gdzie teren w niedalekiej odległości zaczynał się wznosić w stronę Vyšehradu.
Wraz z pojawieniem się stylu gotyckiego na szerszą skalę zaczęto w Pradze wykorzystywać w budowlach mieszkalnych nowy materiał budowlany – cegłę. Wciąż też spora część domów musiała być w całości lub częściowo wznoszona w konstrukcji drewnianej, szkieletowej, zwłaszcza na obrzeżach głównych dzielnic mieszkalnych (np. w Malej Stranie, czy nad Wełtawą w Nowym Mieście). Praską specjalnością doby gotyku stały się domy z układem jednotraktowym, wznoszono też domy dwu- a zwłaszcza trójtraktowe, nierzadko posiadające w przyziemiu podsklepione przejazdy do oficyn mieszczących się na tylnych częściach parcel. W najbogatszych dzielnicach, jak na ulicy Celetnej, łączącej rynek staromiejski z bramą św. Ambrożego, niektóre bloki zabudowy tworzyły gotyckie wieloskrzydłowe pałace, często skupione wokół wewnętrznych dziedzińców. Kamienice posiadały od jednego do trzech pięter. Miały przede wszystkim formę szczytową, a więc zwrócone były kalenicami dachów prostopadle do ulic lub placów. Rzadziej kalenice sytuowano równolegle do sąsiednich dróg, tworząc szerokie fasady budynków. Szczyty oraz fasady domów zdobiono zgodnie z panującymi wówczas trendami, wykorzystując pilastry i lizeny z profilowanych kształtek, sterczyny, płaskorzeźbione, ryte lub malowane motywy ostrołuków, trójliści czy czwórliści. W przyziemiach dobudowywano podcienia chroniące przed niepogodą, ważne zwłaszcza dla funkcjonujących przy placach targowych kramów. W oknach zapewne dominowały ostrołuczne zwieńczenia, przepruwano też otwory czworoboczne, te większe dzielone krzyżami.
Stan obecny
Do czasów współczesnych przetrwało osiemdziesiąt kilka praskich romańskich domów. Większość z nich zachowała się tylko w obrębie pierwszej kondygnacji, jedynie kilka posiada wyższe partie murów. Co więcej pierwotną formę zachowały one jedynie wewnątrz, natomiast od strony zewnętrznej kamienice te mają charakter nowożytny (za wyjątkiem piwnic romańskich kamienic mieszczańskich wykorzystanych do budowy gotyckiego ratusza). Pomimo tego romańskie domy mieszkalne w Pradze są zjawiskiem w środkowej Europie unikalnym, odosobnionym za sprawą wielkiej liczby i koncentracji na ograniczonym obszarze, a także ze względu na wysoką jakość techniczną i poziom estetyczny.
Praskie domy gotyckie uległy nowożytnym przekształceniom i wyburzeniom w podobnym lub nawet większym stopniu niż budynki romańskie. Pośród nich wyróżnia się stanem zachowania zespół gotyckich piwnic przy ulicy Spálená 69–73 w północnej części Nowego Miasta praskiego, ukazujący jedną z najstarszych faz rozwojowych tej części Pragi. Oprócz nich dziś na terenie Nowego Miasta znajduje się około stu dwudziestu budynków zawierających elementy budownictwa mieszczańskiego z okresu luksemburskiego. W większości przypadków są to jednak tylko fragmenty pierwotnych konstrukcji, które na przestrzeni wieków, a właściwie kilku ostatnich dziesięcioleci ulegały licznym modyfikacjom.
Jedynym w całości zachowanym gotyckim domem na terenie Starego Miasta praskiego jest reprezentacyjny budynek zwany U Kamiennego Dzwonu, opisany na osobnej podstronie tutaj. W wielu innych dojrzeć można pojedyncze gotyckie elementy, jak podsklepione podcienia z arkadami w domu przy ul. Havelskiej 510, sklepienia w domu przy ul. Melantrichovej 472 oraz 465, portal przejazdu domu przy ul. Štupartskiej, portale domów pod adresem Malé Náměstí 459/I i 143/I, czy gotycka więźba dachowa domu nr 478 przy staromiejskim rynku. W domu nr 604 przy staromiejskim rynku (Týnská škola), usytuowanym przed kościołem Matki Boskiej przed Tynem, warto zwrócić uwagę na podsklepione podcienia z arkadami z końca XIII wieku, uznawanymi za jedne z najstarszych zachowanych w Czechach.
pokaż miejsce domu Andělská Kolej na mapie
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Chaloupecký V., Květ J., Mencl V., Praha románská, Praha 1948.
Cymbalak T., Rykl M., Semerád M., Nejstarší pozůstatky měšťanské gotické zástavby na novém městě v Praze, „Staletá Praha 27”, 2/2011.
Dragoun Z., Praha 885-1310. Kapitoly o románské a raně gotické architektuře, Praha 2002.
Dragoun Z., Škabrada J., Tryml M., Románské domy v Praze, Praha-Litomyšl 2002.
Kalina P., Koťátko J., Praha 1310-1419. Kapitoly o vrcholné gotice, Praha 2004.
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Piekalski J., Praga, Wrocław i Kraków. Przestrzeń publiczna i prywatna w czasach średniowiecznego przełomu, Wrocław 2014.