Historia
Rotunda św. Longina (pierwotnie funkcjonująca pod wezwaniem św. Szczepana) powstała w pierwszej połowie XII wieku, jako świątynia parafialna dla znajdującej się na południe od Pragi osady Rybník (Rybníček), lub dla pobliskiego dworu możnowładczego. Ufundowali ją benedyktyni z klasztoru w Břevnovie, którzy też byli właścicielami całej wsi co najmniej od XI wieku, a być może nawet od końca X wieku, kiedy to klasztor został założony.
W XIII wieku wieś wraz z kościołem została podarowana przez księcia Władysława III Henryka lub króla Przemysła Ottokara I zakonowi krzyżackiemu. Następnie w 1233 roku odkupiła ją królowa Konstancja węgierska i dwa lata później podarowała szpitalowi św. Franciszka, przy którym jej córka Agnieszka powołała bractwo szpitalne, później przekształcone w zakon Krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą. W 1348 roku wieś Rybník wraz z rotundą została włączona przez króla Karola IV Luksemburskiego w ufundowane wówczas Nowe Miasto praskie. W tym czasie rotunda nie była już wystarczająca dla powiększającej się populacji, dlatego w jej sąsiedztwie wzniesiono gotycki kościół, który przejął wezwanie św. Szczepana. Rotunda zmieniła natomiast patrona na św. Longina, przeszła także pomniejszą przebudowę gotycką (okno apsydy, ścienne malowidła).
W połowie XVII wieku niewielką świątynię powiększono przez dobudowanie od zachodu piętrowej, barokowej kaplicy pogrzebowej. Zniszczono także romańską latarnię na szczycie dachu, wznosząc na jej miejscu nowe ośmioboczne zwieńczenie. Od 1784 roku przekształcona rotunda była wykorzystywana jako magazyn. W 1845 roku groziła jej rozbiórka z powodu wytyczania nowej ulicy, ostatecznie jednak zburzono tylko barokową kaplicę i przywrócono pierwotny kształt nawy rotundy. Kolejna renowacja miała miejsce w latach 1929- 1935, a konsekracja w 1941 roku.
Architektura
Rotunda św Longina (Szczepana) utworzona została z cylindrycznej nawy o średnicy niecałych 5 metrów oraz usytuowanej po stronie wschodniej apsydy o kształcie połówki owalu, pierwotnie posiadającej około 3 metry długości promienia. Rotunda zbudowana została w nietypowej technice, na przemian z mniejszych bloków opoki i większych kwadr piaskowca, które od strony zewnętrznej przedzielono poziomymi i pionowymi rowkami imitującymi spoiny, co sprawiło wrażenie zbudowania z niewielkich bloków. W górnej części nawy i apsydy poprowadzono gzyms koronujący, utworzony z dwóch rzędów wysuniętych płaskich płyt piaskowca.
Pierwotnie oświetlenie nawy i apsydy zapewniały romańskie niewielkie, rozglifione obustronnie okna o półkolistych zamknięciach. Romański, jednouskokowy, także półkoliście zamknięty portal wejściowy z prostym tympanonem (pierwotnie pokrytym dekoracją malarską), usytuowano po stronie północno – zachodniej. Około 1350 roku ścianę apsydy przepruto dużym ostrołukowym oknem dwudzielnym, przebitym zapewne na miejscu starszego otworu romańskiego. Okno to wypełniono maswerkiem o motywach trójliści.
Wnętrze apsydy już od chwili budowy przykryte było konchą, a więc sklepieniem o formie przypominającej muszlę połówki kopuły. Wnętrze nawy musiało w jakimś stopniu być otwarte na wieńczącą ją latarnię. Zadaniem tej ostatniej było doświetlenie wnętrza ciemnej nawy, a być może także instalacja niewielkich dzwonów. W połowie XIV wieku wewnętrzne elewacje rotundy udekorowano ściennymi polichromiami.
Stan obecny
Rotunda zachowała w większości romańskie mury nawy i apsydy, ale nie uniknęła nowożytnych ingerencji. Barokowa kaplica po stronie zachodniej dziś już nie istnieje, lecz jej budowa spowodowała przebicie pierwotnych murów arkadą (obecnie zamurowana i otynkowana) oraz, co gorsza, zamurowanie i częściowe usunięcie romańskiego portalu (widoczna jest dziś jego lewa partia). Nie zachowała się również pierwotna latarnia wieńcząca nawę (oprócz kolistej w przekroju podstawy), przetrwało natomiast jedno romańskie okno w południowej części nawy, wschodnie okno gotyckie z odnowionym maswerkiem. Ciekawe są również rowkowania na zewnętrznych elewacjach sprawiające wrażenie podziału na kwadry.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Čadil M., Kostel sv. Štěpána a rotunda sv. Longina, Praha 2016.
Čadil M., Kostely Prahy 2, Praha 2016.
Dragoun Z., Praha 885-1310. Kapitoly o románské a raně gotické architektuře, Praha 2002.