Historia
Praska rada miejska początkowo spotykała się w domach urzędników, między innymi u królewskiego wójta, oraz w prywatnych domach mieszczańskich. Gdy w 1296 roku Wacław II powołał urząd pisarza miejskiego, zakupiono dla niego dom niejakiego Jakuba Kubka, w którym spotykać się też mogła rada miejska. W domu tym zapewne powstała w 1310 roku pierwsza księga miejska. Ratusz Starego Miasta praskiego ufundowany został po uzyskaniu przez radę miejską zgody od króla Jana Luksemburskiego w 1338 roku. Założono go na miejscu wczesnogotyckiego domu z końca XIII wieku, który został wykupiony przez mieszczan od kupca Wolfina z Kamena. Kiedy kolejny król czeski, Karol IV, uzyskał w 1355 roku koronę cesarską, Praga stała się stolicą Cesarstwa Rzymskiego a znaczenie staromiejskiej rady wzrosło. Dlatego po 1360 roku po zachodniej stronie do ratusza dobudowano kolejny trakt, w 1364 roku wybudowana została wyniosła wieża, a sławny architekt Petr Parléř umieścił w niej gotycką kaplicę, konsekrowaną w 1381 roku.
W 1399 roku część pomieszczeń ratusza, w tym główną salę reprezentacyjną, zniszczył pożar. Już jednak osiem lat później w źródłach pisanych odnotowano „aestuarium novum”, zapewne późniejszą Starą Salę Rady. Na początku XV wieku na południowej elewacji wieży umieszczono zegar astronomiczny. Jego mechanizm i tarczę stworzył w 1410 roku zegarmistrz Mikuláš z Kadaňa, prawdopodobnie według projektu mistrza Jana Šindela, profesora filozofii, matematyki, astronomii oraz rektora Uniwersytetu Praskiego. W 1458 roku zabudowę ratusza rozszerzono o kolejny budynek kupca Křiže. Następny dom „U Koguta”, choć wybudowany jeszcze w okresie wczesnogotyckim, przejęty został przez ratusz dopiero w 1835 roku.
W okresie wczesnonowożytnym budynek ratusza unikał większych przekształceń. Dopiero między 1838 a 1848 rokiem wyburzono skrzydło wschodnie ratusza, zaś na jego miejscu architekci Peter Nobile i Pavel Sprenger zbudowali nowy, neogotycki budynek. W 1880 roku część południowego skrzydła została przebudowana w stylu neorenesansowym.
Podczas Powstania Praskiego pod koniec II wojny światowej, w maju 1945 roku, Stary Ratusz służył jako jedna z siedzib antynazistowskiego ruchu oporu. W jego bezpośrednim sąsiedztwie toczyły się wówczas ciężkie waki, które doprowadziły do dużych zniszczeń. Ogień tak bardzo spustoszył neogotyckie skrzydło ratusza, że pozostały jedynie mury obwodowe. Także wieża z gotycką kaplicą i zegar astronomiczny doznały poważnych uszkodzeń w trakcie pożaru. Po wojnie, w 1947 roku, większość zrujnowanego skrzydła wschodniego wyburzono, natomiast wieżę i kaplicę poddano gruntownej renowacji.
Architektura
Ratusz Starego Miasta usytuowano w południowo – zachodniej części placu rynkowego, gdzie na skutek przyłączania i przekształcania kolejnych kamienic mieszczańskich utworzono siedzibę samorządu miejskiego. Kamienice te po południowej stronie wydzielały uliczkę otwartą na plac rynkowy, będącą przedłużeniem ważnej ulicy Celetnej po stronie wschodniej, na północy zaś sąsiadowały z targiem. Pierwsza z ustawionych w rząd kamienic, dom kupca Wolfina, zajmowała miejsce wysunięte najbardziej na wschód. Pierwotnie był to dwukondygnacyjny dom, w chwili przekształcenia na ratusz podwyższony o kolejne, drugie piętro.
Po 1360 roku od strony zachodniej w obręb ratusza włączono dom kupca Křiže, połączony bezpośrednio z domem Wolfina. Jego piwnica i przyziemia przykryte zostały sklepieniami kolebkowymi, rozdzielonymi masywnymi ceglanymi gurtami opartymi na półfilarach. Na drugim piętrze urządzono reprezentacyjną salę rady (późniejszą Starą Salę Rady), dostępną od południa poprzez zewnętrzne schody, element odróżniający ratusz od kamienic mieszczańskich, którym zakazywano przedłużania klatek schodowych w przestrzeń publiczną. W XV wieku sala rady uzyskała późnogotycki wystrój ze ścianami obłożonymi boazerią i bogato profilowanym, belkowym stropem. Obecnie umieszczone są na nim pozłacane łańcuchy, pierwotnie zamykające nocny dostęp do niektórych ulic miasta. W XVI wieku strop sali ozdobiono barwnymi polichromiami.
W 1364 roku do wschodniej elewacji domu Wolfina dobudowana została w dwóch etapach wyniosła czworoboczna wieża. Tuż po wzniesieniu była ona jedną z najwyższych budowli w mieście, osiągającą wysokość 69,5 metra. Z tego powodu pełniła funkcję strażniczą i ostrzegawczą – na górnej galerii czuwała straż, wypatrująca pożarów, nieprzyjaciela lub innych zagrożeń. Przyziemie wieży przykryto nietypowym sklepieniem pięciodzielnym, z żebrami spiętymi zwornikiem i podtrzymywanymi przez piramidalne konsole. Od wschodu przystawiono nieduży ryzalit, w przyziemiu mieszczący dwie małe, sklepione krzyżowo komory. Także pierwsze piętro przykryte zostało sklepieniem krzyżowym, a dodatkowo we wschodnim ryzalicie, umieszczono kaplicę Panny Marii z prezbiterium w formie pięciobocznego wykusza. Gruszkowe w przekroju żebra trójprzęsłowej nawy osadzono w narożnikach na wspornikach o formach ludzkich głów, niektórych z groteskowymi, dziwnymi wyrazami twarzy. Po jednym wysokim i szerokim oknie dwudzielnym przepruto w murze nawy od południa i wschodu, wraz z dodatkowym wschodnim oknem jednodzielnym. Zarówno wewnątrz na ostrołucznej arkadzie tęczy, jak i na elewacjach zewnętrznych kaplicy osadzono na wspornikach rzeźbione figury, od góry udekorowane gotyckimi baldachimami. Po zewnętrznej stronie pod okapem dachu poprowadzono gzyms z rzędem ślepych trójlistnych maswerków, osadzonych w ostrołucznie zamkniętych i sferycznych figurach.
Wykusz kaplicy zwrócony został ku placu rynkowemu, dlatego stał się jednym z najbardziej dekoracyjnych elementów ratusza. Przykryto go sklepieniem sześciodzielnym i oświetlono pięcioma wysokimi oknami z dwudzielnymi maswerkami, od zewnątrz zwieńczonymi wimpergami z żabkami i kwiatonami. Noga wykusza, zdobiona ślepymi wnękami z maswerkami, zwieńczona została fryzem utworzonym z rzeźbionych liści, na którym spoczęła trójboczna podstawa wykusza z tarczami herbowymi. Wyżej poprowadzono maswerkowy fryz z trójlistnymi arkadkami podwieszonymi na wspornikach wykurza, a nad nim profilowany gzyms będący podstawą dla wsporników o kształtach ludzkich głów, podtrzymujących wałki dźwigające kolejne, wspomniane powyżej konsole figur.
Do 1387 roku ratusz od zachodu oddzielony był od reszty zabudowań mieszczańskich wąską uliczką. W tymże roku przestrzeń tą zabudowano i przykryto w przyziemiu pięcioma nieregularnymi przęsłami sklepienia krzyżowo – żebrowego. Następnie w 1458 roku przyłączono do ratusza od zachodu dwutraktowy dom. Od strony rynku posiadał on w przyziemiu dwie arkady krużganka, a dalej wielką, sklepioną kolebkowo sień. Tył budynku dzielił się po prawej na pomieszczenie ze schodami oraz po lewej na dwuprzęsłowy, prostokątny pokój. Ten dwutraktowy dom zakończył od zachodu średniowieczny ratusz, choć bezpośrednio sąsiadował on jeszcze z kolejnym, wczesnogotyckim domem „U Koguta”, również dwutraktowym i z fasadą o dwóch arkadach.
Funkcje ratusza spełniał jeszcze od początku XV wieku dom po północno – wschodniej stronie wieży, tworzący skrzydło wschodnie. Jego elewacja skierowana ku rynkowi nawiązywała do wystroju fasady kaplicy. Piętro zajmowała wielka sala, w 1405 roku nazwana „palatium”, służąca do zgromadzeń praskiej wspólnoty, a więc wszystkich pełnoprawnych mieszkańców miasta (tych którzy posiadali nieruchomości o wartości większej niż 50 kop groszy).
Stan obecny
Obecnie ratusz staromiejski wykorzystywany jest do celów reprezentacyjnych przez praskiego prezydenta miasta. Udostępniony jest również dla turystów, którym umożliwiono zwiedzenie zabytkowych wnętrz, włącznie z romańskimi podziemiami, pomieszczeniem gdzie znajduje się mechanizm zegara astronomicznego, Starą Salą Rady, Salą Posiedzeń, Przedsionkiem Sali Posiedzeń, Salą Jerzego i głównym westybulem. Pomimo spustoszeń z okresu II wojny światowej, w trakcie której między innymi całkowicie zniszczony został wykusz kaplicy, wewnątrz zachowało się wiele średniowiecznych elementów wystroju i detali architektonicznych w postaci portali, sklepień, rzeźb i polichromii ściennych. Z zewnątrz gotycki charakter zachowała jedynie wież ratuszowa i kaplica, choć średniowieczne mury domu kupca Wolfina i sąsiednich kamienic przetrwały pod nowożytnymi elewacjami.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Fišera Z., Městské věže: v Čechách, na Moravě a ve Slezsku, Praha 2011.
Kalina P., Koťátko J., Praha 1310-1419. Kapitoly o vrcholné gotice, Praha 2004.
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.