Historia
Budowę ratusza Nowego Miasta praskiego zaczęto w latach 70-tych XIV wieku. Do 1398 roku ukończono skrzydło wschodnie, a po 1411 roku pod nadzorem Martina Frička i mistrza Kříža wzniesiono skrzydło południowe. Kolejne prace wstrzymane zostały z powodu wybuchu rewolucji husyckiej. 30 lipca 1419 roku, po kazaniu ludowego kaznodziei Jana Želivskiego w kościele Panny Marii Śnieżnej, tłum pod jego wodzą przeszedł na rynek Nowego Miasta i zażądał uwolnienia więźniów przetrzymywanych w nowomiejskim ratuszu. Prawdopodbnie z ratusza rzucono w kierunku Želivskiego kamień, przez co rozwścieczony tłum zbuntowanych mieszczan wtargnął do budynku, a następnie wyrzucił przez okna i zabił siedmiu katolickich rajców. Ta pierwsza defenestracja praska stała się jedną z bezpośrednich przyczyn wybuchu wojen husyckich. Ratusz zajmował więc z komunikacyjnego punktu widzenia korzystne miejsce, ale nie była to pozycja dominująca.
W latach 1451-1456, już po zakończeniu konfliktów religijnych, powstała główna dominanta ratusza w postaci wieży. W latach 1520–1526 skrzydło południowe zostało przebudowane przez Benedykta Rieda w stylu renesansowym. Niedługo później, w 1559 roku ratusz zniszczył pożar. W trakcie odbudowy, którą w 1561 roku wsparł cesarz Ferdynand I, zabudowę powiększono o skrzydło zachodnie i północne, a najstarsze skrzydło wschodnie przekształcono wówczas pod nadzorem Bonifáca Wohlmuta w stylu renesansowym. W okresie 1722–1725 wymieniono dach i galerię na wieży ratuszowej, a także przekształcono kaplicę w stylistyce barokowej.
Funkcję siedziby rady miejskiej ratusz pełnił do 1784 roku, kiedy to za rządów cesarza Józefa II cztery miasta praskie (Nowe Miasto, Stare Miasto, Hradczany i Mala Strana) zostały połączone, a cała administracja miasta skoncentrowała się w Starym Ratuszu. Budynek nowomiejskiego ratusza został wówczas przekształcony w sąd karny, przestrzeń biurową i areszt. By sprostać nowym potrzebom w latach 1806–1811 część ratusza została przebudowana w stylu późnoklasycystycznym. Kolejne prace w latach 1905–1906 prowadzili Antonín Wiehl i Kamil Hilbert (budowniczy katedry św. Wita). Odnowiono wówczas między innymi zwieńczenie wieży ratuszowej. Renowację wnętrz przeprowadzono w latach 1957-1959, a generalny remont w latach 1975-1994.
Architektura
Ratusz nowomiejski zbudowany został w północno – wschodnim narożniku placu rynkowego (Targu Bydlęcego), w miejscu z którego wybiegała lekko zakrzywiona ulica Vodičkova, prowadząca ku Targowi Końskiemu na północnym – wschodzie, z odgałęzieniem ku kościołowi Panny Marii Śnieżnej i bramie w linii staromiejskich murów obronnych. Prostopadle do nich z przyratuszowego narożnika rynku wybiegała ulica Žitná, skierowana ku farnemu kościołowi św. Szczepana i nowomiejskim murom obronnym na wschodzie. Na południe od ratusza, w odległości około kilkuset metrów, plac rynkowy przedzielała kaplica Bożego Ciała.
Pierwszą częścią budynku jaką wzniesiono w drugiej połowie XIV wieku było skrzydło wschodnie, dłuższą elewacją równoległe do ulicy Vodičkovej. Jego budowę rozpoczęto od strony północnej i ukończono w dwóch etapach, czemu odpowiadały dwie grupy komór piwnicznych, przykrytych kamiennymi sklepieniami kolebkowymi, użytymi także w niektórych pomieszczeniach parteru. Budynek posiadał również pierwsze piętro, najpewniej z izbami krytymi drewnianymi stropami. W okresie przedhusyckim rozpoczęto także budowę dolnej części narożnej, czworobocznej wieży, dostawionej do południowej elewacji skrzydła wschodniego. W jej przyziemiu początkowo umieszczono poprzeczną ściankę oraz dwa portale otwarte na wschód i zachód.
Po 1411 roku dostawiono do skrzydła wschodniego prostopadle usytuowane skrzydło południowe. Był to prostokątny w planie budynek skierowany fasadą w stronę nowomiejskiego rynku. Wewnątrz w jego przyziemiu umieszczono między innymi dwunawową salę (Mazhaus) z przęsłami sklepienia krzyżowo – żebrowego, podtrzymywanego przez dwa masywne, cylindryczne filary. Profilowane żebra opuszczono na ściany i filary bez pośrednictwa konsol, ponadto spięto je okrągłymi, płaskorzeźbionymi zwornikami. Sala ta osiągnęła 23 metry długości, 11 metrów szerokości oraz 7 metrów wysokości. W jej północno – zachodniej części w narożniku wchodziło się schodami na pierwsze piętro, gdzie znajdowała się przykryta stropem sala rady.
W latach 1452-1456 ukończona została wieża przy południowej elewacji skrzydła wschodniego, a jednocześnie w narożniku skrzydła południowego. Jej pięć głównych kondygnacji, porozdzielanych na zewnętrznych elewacjach gzymsami kordonowymi, osiągnęło wysokość przeszło 70 metrów. W przyziemiu umieszczono salę służącą za więzienie, zwieńczoną krzyżowym sklepieniem podtrzymywanym przez środkowy filar. Na pierwszym piętrze znajdowała się gotycka kaplica Wniebowzięcia Panny Marii i św. Wacława, dostępna podobnie jak piętro drugie schodami poprzez skrzydło południowe ratusza. Trzecie piętro wieży zaopatrzono już we własne schody wiodące na samą górę, czwarte natomiast, przeprute z każdej strony dużym ostrołukowym oknem, mieściło dzwony. Wieża z pewnością pełniła również funkcję strażniczą i ostrzegawczą, np. na wypadek dostrzeżenia pożaru, czemu służył drewniany ganek przy najwyższej kondygnacji.
Stan obecny
Ratusz nowomiejski przetrwał do czasów współczesnych w formie łączącej cechy gotyku, renesansu i klasycyzmu. Z pierwotnych elementów wymienić można późnogotycką wieżę ratuszową, gotycką sień w skrzydle południowym oraz dużą salę z gotycko – renesansowym drewnianym stropem opartym na kamienno – drewnianych słupach w skrzydle wschodnim. Zachowały się w niej także fragmenty XVI-wiecznych polichromii ściennych. Budynek udostępniony jest dla zwiedzających, łącznie z możliwością wejścia na wieżę widokową.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Fišera Z., Městské věže: v Čechách, na Moravě a ve Slezsku, Praha 2011.
Kalina P., Koťátko J., Praha 1310-1419. Kapitoly o vrcholné gotice, Praha 2004.
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.