Historia
Kościół Panny Marii Śnieżnej został ufundowany w 1347 roku przez cesarza Karola IV, dzień po koronacji jego i Blanki de Valois, jako przyszła świątynia koronacyjna z przyległym klasztorem karmelitów. Cesarz podarował dwunastu zakonnikom działkę miejską, z dzierżawy której pochodziła część funduszy na budowę kościoła. Inne dochody zapewniała sprzedaż odpustów i datki mieszkańców miasta. Prace nad prostszym w budowie klasztorem szły szybciej niż nad kościołem, bowiem już w 1352 roku odnotowano w dokumentach dom zakonny braci („domus fratrum”) oraz wielką salę („stuba maior monasterii”).
W 1397 roku konsekrowano prezbiterium kościoła, lecz była to niestety jedyna część z planowanej monumentalnej budowli jaką udało się wznieść. Budowa wież oraz korpusu nawowego, która rozpoczęła się na przełomie XIV i XV wieku, nie wyszła prawdopodobnie wysoko ponad poziom fundamentów i została przerwana przez wybuch wojen husyckich. W tym okresie w klasztorze i kościele pracował kaznodzieja husycki Jan Želivský, który prowadził przez ulice Pragi procesję, zakończoną w 1419 roku pierwszą defenestracją praską. Później był jednym z głównodowodzących wojsk husyckich, posiadającym praktycznie nieograniczoną władzę w mieście.
W pierwszej połowie XV wieku budynek został uszkodzony, następnie opuszczony przez mnichów, popadł w ruinę. W 1434 roku w trakcie walk mieszczan nowomiejskich z mieszkańcami Starego Miasta zniszczona miała zostać kościelna wieża północna. Rok później karmelici wrócili do swej siedziby i przeprowadzili prowizoryczne naprawy, jednak w 1485 roku ponownie musieli uciekać z powodu miejskich tumultów. Pod koniec XV stulecia mnisi powrócili, lecz z powodu braku funduszy nie przeprowadzano koniecznych napraw. Nieco wcześniej w 1492 roku silny wiatr przewrócić miał ścianę, która zamykała prezbiterium od strony nieukończonego korpusu nawowego. Co więcej na skutek nie przeprowadzania remontów w 1566 roku zawaliło się gotyckie sklepienie kościoła.
W 1603 roku cesarz Rudolf II sprzedał klasztor i kościół franciszkanom, co doprowadziło do sporu prawnego z karmelitami. Odwlekło to do 1604 roku rozpoczęcie odnowy kościoła, pod którą kamień węgielny postawił najwyższy kanclerz Królestwa Czeskiego Zdenel Popel z Lobkovic. Wkrótce potem prace spowolniły, gdyż w 1611 roku, podczas inwazji wojsk pasawskich, w trakcie wewnętrznych sporów na łonie rodu Habsburgów, sfanatyzowany tłum zaatakował i zamordował czternastu mnichów. W 1625 roku ukończono w końcu renowację i kościół mógł być ponownie konsekrowany przez praskiego arcybiskupa Arnošta Harracha. Wzniesiono wówczas nowe sklepienie i zachodnią kruchtę. Sam klasztor został odrestaurowany w stylu barokowym dopiero po połowie XVII wieku. W 1856 zły stan techniczny budowli wymusił kolejne prace renowacyjne, powtórzone w trakcie generalnej renowacji z 1926 roku.
Architektura
Kościół i przyległy do niego klasztor w momencie budowy usytuowane były poza murami miejskimi Starego Miasta praskiego, jeszcze przed wytyczeniem Nowego Miasta, w obręb którego zostały później włączone. Wzniesiono go przez bramą św. Pawła i fosą miejską, przez co król nakazał by świątynię obwarowano własnym przykopem, co jednak prawdopodobnie nie nastąpiło.
Kościół planowany był jako ogromna trójnawowa, przeszło 100-metrowej długości bazylika z dwoma czworobocznymi wieżami i główną nawą dochodzącą do 40 metrów wysokości. Także prezbiterium miało mieć nawy boczne, czy też kaplice przyprezbiterialne, zakończone na wschodzie trójbocznymi apsydami. Planów tych nie udało się niestety w większości zrealizować. Wzniesiono wysokie na ponad 34 metry i szerokie na 13 metrów prezbiterium o wielobocznym zamknięciu od strony wschodniej (siedem boków dwunastoboku). Zostało ono w całości otoczone licznymi przyporami, wzmacniającymi ściany przeprute wysokimi, trójdzielnymi oknami i pozwalającymi na umieszczenie wewnątrz sklepień. Zastosowano okna nie tylko wysokie, ale i bardzo szerokie, wypełniające prawie całą przestrzeń między przyporami. Dwie czworoboczne wieże planowane były na styku prezbiterium i naw bocznych. W XV wieku prace nad wieżą południową prawdopodobnie były bardziej zaawansowane, jako iż w 1434 roku miał już wisieć w niej dzwon.
Pierwotnie kościół zwieńczony był sklepieniem krzyżowo – żebrowym, osadzonym w nawie głównej na wysokości około 34 metrów. Nawa północna podzielona została na pięć prostokątnych przęseł ze sklepieniem krzyżowo – żebrowym osadzonym na wysokości około 13 metrów, oraz sześciodzielnym sklepieniem w wielobocznym zamknięciu wschodnim, południowa zaś na sześć mniejszych przęseł prostokątnych, także ze sklepieniem krzyżowo – żebrowym i wielodzielnym we wschodniej apsydzie. Przypory nawy głównej znalazły się we wnętrzach naw bocznych, jednak w nawie północnej nie na osiach granic między przęsłami, co wskazywałoby na bliżej nieznane zmiany planów budowlanych lub przerwy w pracach.
Żebra środkowej części kościoła opadały na wiązki służek, oparte na nisko poprowadzonym gzymsie podokiennym. Jedynie we wschodnim zamknięciu służki opuszczono aż do posadzki, czym architekt zapewne chciał wyróżnić część ołtarzową. W około drugiej ćwierci wysokości służki przerwano półkolistymi wspornikami przeznaczonymi na rzeźbione figury (za wyjątkiem wschodniego zamknięcia). Ponadto służki nawiązywały na profilowanie obramień okiennych, nie opuszczonych zbyt wysoko ze względu na dachy naw bocznych. Zastosowanie tak wysoko umieszczonych okien spowodowało charakterystyczne oświetlenie kościoła, w którym ludzie przebywali w mroku, podczas gdy górną część rozświetlały promienie słoneczne.
Długa konstrukcja prezbiterium nawiązywała do chórów kościołów klasztornych (odseparowanych od naw, mających pomieścić boczne sedilia dla braci), jednak jego bogaty wystrój architektoniczny był niezgodny z koncepcją ascetycznej architektury zakonów żebrzących. W pełni natomiast odpowiadał znaczeniu kościoła, jako królewskiej fundacji związanej z koronacją Karola IV.
Stan obecny
Kościół Panny Marii Śnieżnej choć robi dziś wrażenie swą smukłą i wyniosłą sylwetką, jest jedynie fragmentem planowanej w średniowieczu na dużą skalę budowli. Nie udało się ukończyć trójnawowego korpusu, nawy północnej prezbiterium (południowa zaś została w całości zbarokizowana), ani wież przyprezbiterialnych, z których jedynie południowa wraz z cylindryczną klatką schodową sięga dziś wysokości nieco ponad 2 metrów. Niestety na skutek burzliwej historii Pragi nie zachowały się wewnątrz pierwotne sklepienia, a zbudowane na początku XVII wieku renesansowe sklepienia założono niżej, co doprowadziło z kolei do pomniejszenia okien (wciąż widoczne są pierwotne archiwolty). W zachodnie przęsło wstawiono nowożytny chór muzyczny, zaś wyposażenie uległo całkowitej barokizacji. Spośród pierwotnych detali architektonicznych dojrzeć można służki sklepienne wraz ze wspornikami (niektóre odnowione) niosącymi nowożytne już posągi, gotyckie sedilia w ścianie północnej (częściowo przysłonięte barokowym ołtarzem) oraz profilowane ościeża okienne.
Po północnej stronie kościoła w wąskiej uliczce zachował się ostrołuczny, profilowany portal dawnej przycmentarnej furty, wraz z okazałym szczytem zdobionym figuralnymi płaskorzeźbami. Średniowieczne relikty zabudowań klasztornych znajdują się dziś na terenie barokowego kompleksu z dwoma dziedzińcami po południowej stronie kościoła. Pośród jego nowożytnych pomieszczeń przetrwała gotycka piwnica, mur obwodowy południowego skrzydła, czy arkada związana z kapitularzem lub kaplicą.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Foltýn D., Sommer P., Vlček P., Encyklopedie českých klášterů, Praha 1998.
Kalina P., Koťátko J., Praha 1310-1419. Kapitoly o vrcholné gotice, Praha 2004.
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.