Historia
Komandoria krzyżacka została zbudowana w latach trzydziestych i czterdziestych XIII wieku, na miejscu dwóch starszych dworów, cmentarza i kościoła św. Benedykta z ostatniego dwudziestolecia XII wieku. Pod koniec XIV stulecia została rozbudowana, pomimo postępującego upadku zakonu krzyżackiego. W latach 1382 – 1383 w Pradze mieszkali jedynie trzej rycerze zakonni, a już na początku XV wieku zabudowania komandorii przestały pełnić rolę siedziby zakonu. Kościół św. Benedykta stał się wówczas filią kościoła Marii Panny przed Tynem, natomiast na terenie komandorii wybudowano parę domów mieszczańskich. W XVII wieku większą część średniowiecznych pomieszczeń przejęli norbertanie ze Strahova, którzy na ich miejscu utworzyli seminarium wraz nową barokową świątynią.
Architektura
Komandoria usytuowana była we wschodniej, skrajnej części praskiego Starego Miasta, tuż przy linii obwarowań miejskich. Po jej południowej stronie znajdowała się brama Horska oraz dwór królewski, natomiast po stronie północnej, w nieco większej odległości brama Długa. Od zachodu blok zabudowy mieszkalnej oddzielał komandorię od klasztoru franciszkańskiego. Układ krzyżackiej siedziby był trzyczęściowy, ograniczony od strony wschodniej obwarowaniami miejskimi, a na pozostałych kierunkach zapewne murami własnymi komandorii.
Najstarszą częścią komandorii był jednonawowy kościół św. Benedykta z końca XII lub początku XIII wieku. Składał się on z korpusu wielkości około 11,6 x 6,9 metra, od strony wschodniej zamkniętego półokrągłą apsydą o głębokości 2,6 metra. W zachodniej części kościół wyposażony był w emporę, podtrzymywaną przez dwa czworoboczne filary, przy czym odległość między filarami była wyraźnie większa niż odległości między ścianami bocznymi a filarami. Wskazywać by to mogło na istnienie niewielkiej wieży nad zachodnią częścią nawy. Od strony zewnętrznej korpus kościoła i apsydę opinał niewysoki cokół, ze sfazowanymi piaskowcowymi płytami w koronie. Elewacje utworzonych z kwadr murów nie były ujęte lizenami.
W połowie XIII wieku kościół został powiększony o nawę północną i południową, przy czym tą pierwszą, szeroką na 5 metrów, również zamknięto od wschodu apsydą. Nawę południową zakończono ścianą prostą i osadzono na poziomie o 0,6 metra wyższym niż nawę północną. W momencie budowy muru miejskiego obydwie apsydy włączono w obwarowania, w ten sposób, iż wystawały przed zewnętrzne lico muru obronnego, zajmując teren międzymurza. W odległości około 15 metrów przed nimi przekopano fosę – głęboką na 8 metrów i szeroką na 14-25 metrów. Kolejna rozbudowa z XIV wieku przedłużyła nawę główną i południową w kierunku zachodnim, przy czym stara empora musiała zostać rozebrana. Przy fasadzie dodatkowo wzniesiono wówczas niedużą czworoboczną wieżę – dzwonnicę.
Po zachodniej stronie kościoła znajdował się w przybliżeniu trójkątny w planie, otoczony masywnym murem dziedziniec, którego północna kurtyna zastawiona była podłużnym budynkiem gospodarczym (jego część stanowił starszy romański dom). Rdzeń komandorii stanowiło czteroskrzydłowe założenie po stronie południowo – zachodniej, zamykające niewielki wewnętrzny dziedzińczyk. Wstęp do niego prowadził od strony północnej, tam też wykopano płytki przekop, a przed wilczym dołem przerzucono zwodzony most. Najstarszym i najszerszym skrzydłem był budynek północny. Pozostałe trzy prawdopodobnie dostawiono w trakcie XIV-wiecznej rozbudowy (nie ma pewności czy dwie piwnice południowe są reliktami starszego budynku, czy efektem przebudowy z XIV wieku), podobnie jak północno – wschodni aneks w narożniku dziedzińca. Aneks ten mógł mieć związek z przejazdem bramnym lub ewentualnie z arkadowym krużgankiem.
Stan obecny
Komandoria, a wraz z nią kościół św. Benedykta nie zachowała się do czasów współczesnych. Wszelkie informacje o niej czerpiemy dziś z wykopalisk archeologicznych. Obecnie na miejscu średniowiecznych zabudowań stoi centrum handlowe Kotva.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Dragoun Z., Praha 885-1310. Kapitoly o románské a raně gotické architektuře, Praha 2002.
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Foltýn D., Sommer P., Vlček P., Encyklopedie českých klášterů, Praha 1998.