Historia
Zamek wzniesiono na miejscu grodu dynastii Przemyślidów, który od pierwszej połowy XI wieku do połowy XIII stulecia był jednym z ważniejszych ośrodków administracyjnych regionu prácheňskiego. Po raz pierwszy w źródłach pisanych Prácheň pojawił się w 1045 roku (w falsyfikacie z XIII wieku). Kolejne wzmianki odnotowywane były w drugiej połowie XII wieku i na początku XIII stulecia. W 1182 roku wspomniany został kasztelan o imieniu Vítek, w 1220 roku niejaki Diviš. Ostatnim kasztelanem był zapisany w dokumencie z 1264 roku Purkart z Janovic. Wkrótce potem gród został opuszczony na rzecz dogodniej położonego pobliskiego miasta Horažďovice.
W 1315 roku król Jan Luksemburski podarował kopiec grodziska Bavorowi III ze Strakonic, wraz z pozwoleniem na budowę zamku. Darowizna była ograniczona jedynie warunkiem, iż w przypadku bezdzietnej śmierci Bavora i jego brata Viléma, warownię odziedziczy król. Warunki były więc dla szlachciców wyjątkowo korzystne, ponieważ król próbował zdobyć ich przychylność i wsparcie przeciwko rebelii rodu Ronovców, która wybuchła po uwiezieniu Jindřicha z Lipy.
Bavor III zmarł w 1317 roku, a prace nad zamkiem kontynuował jego brat Vilém. W rękach jego potomków Prácheň pozostał do XV wieku. Wówczas jego właścicielami zostali panowie z Hradca i Kocovscy z Kocova, którzy jednak mieszkali w pobliskich Horažďovicach, przez co zamek podupadł. Jego renowację przeprowadzono pod koniec XV wieku, kiedy to stał się własnością Půty Švihovského z Rýzmberka. Ostania informacja o zamku odnotowana została w 1558 roku, kiedy to był już tylko opuszczoną ruiną.
Architektura
Zamek zajmował najwyższy punkt długiego grzbietu górującego od zachodu nad prawym brzegiem rzeki Otavy. Po stronie północnej koryto rzeki skręcało w kierunku wschodnim, zabezpieczając zamek także od północy, jednak po wschodniej stronie zbocze zamkowego wzgórza, w miejscu gdzie grzbiet był wygięty w szeroki, płytki wąwóz, było o wiele łagodniejsze i bardziej zagrożone. Zamek zajął miejsce głównej części wczesnośredniowiecznego grodu, natomiast południową część wzgórza pierwotnie zajmowało podgrodzie. Być może jego obwarowania w postaci fosy i ziemnego wału z czołową ścianą z układanego bez użycia zaprawy kamienia użytkowano również w XIV wieku.
Wjazd na zamek górny flankowała cylindryczna wieża o średnicy około 9-10 metrów, włączona w obwód muru obronnego i osadzona na skalnym, nieco wywyższonym podłożu. Wieżę od strony południowej poprzedzał niewielki dziedziniec o nieregularnym, wielobocznym rzucie, zabezpieczony poprzecznym ziemnym wałem, przekopem i niskim murem. Nie odnaleziono na nim śladów zabudowy, dlatego zapewne pełnił głównie rolę obronną, jako rodzaj obszernego przedbramia. Jego brama zewnętrzna oraz brama w obwodzie głównego muru znajdowały się w narożnych, przeciwległych krańcach. Wieża zapewne była typowym bergfriedem.
Główny mur obronny zamku formował podłużny dziedziniec o długości od 90 do 100 metrów i szerokości około 38 metrów, który rozszerzał się nieco po stronie północnej. Do długiej kurtyny południowo – wschodniej dostawiono podłużny budynek mieszkalny o szerokości około 5,5-6 metrów. Drugie podłużne skrzydło usytuowano po przeciwnej stronie dziedzińca, przy kurtynie zachodniej. Jego zewnętrzne okna wychodziły na zbocze opadające w kierunku rzeki. Z powodu skarpy skrzydło było dwukrotnie lekko załamane, szczególnie w części północnej, gdzie prawdopodobnie znajdowała się piekarnia. Liczne pomieszczenia obu skrzydeł uformowano w układzie znanym z królewskich zamków Przemysła Ottokara II, gdzie jedna podłużna sala znajdowała się pomiędzy dwoma mniejszymi, zbliżonymi do kwadratowych komnatami mieszkalnymi.
W północnej części zamku, za krótkim poprzecznym murem, na pochyłym i zwężającym się końcu cypla, usytuowano niewielkie podzamcze północno – wschodnie. Było ono niżej położone od głównych pomieszczeń mieszkalnych, a jego zabudowę tworzyła wieża o niejasnej formie oraz konstrukcje o gospodarczym charakterze dostawione do muru obronnego. Nietypowe usytuowanie podzamcza, nie w części czołowej przy drodze dojazdowej do zamku, ale na jego tyłach, sugerowałoby, że musiało posiadać furtę ułatwiającą komunikację z terenami nadrzecznymi.
Najbardziej interesującym elementem zamku było wschodnie skrzydło, ponieważ do jego zewnętrznej elewacji dostawiono w regularnych, około 17 metrowych odstępach, cztery, na przemian kwadratowe i podkowiaste baszty. Kwadratowe miały około 6,5 metra długości boków, zaokrąglone baszty miały natomiast średnicę wewnętrzną 1,5 metra, a mury 2,5 metra grubości. Być może istniała jeszcze piąta baszta w południowo-wschodnim narożu, która flankowałaby z drugiej strony bramę wjazdową. Na jej istnienie wskazywałoby regularne rozmieszczenie, jednak ten fragment obwarowań niestety został całkowicie zniszczony.
Stan obecny
Z zamku do dnia dzisiejszego zachowały się pozostałości murów obwodowych i zabudowy, zwłaszcza dawnego skrzydła wschodniego wraz z czterema przyległymi basztami. Widoczne są również dochodzące do 2 metrów wysokości relikty cylindrycznej wieży głównej. Mury w najbardziej wysuniętej na północ części zachodniego pałacu nie są pierwotne. Jest to pozostałość nowożytnej kaplicy. Wstęp na teren zamku jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Jižní Čechy, t. V, red. Z.Fiala, Praha 1986.
Menclová D., České hrady, Praha 1972.
Záruba F., Hrady doby přemyslovské I. Královské hrady, biskupská sídla, Chebsko, Praha 2023.