Historia
Kościół św. Jakuba Większego, patrona kupców, pielgrzymów, przewoźników i sierot, został ufundowany na początku XIV wieku w pobliżu bramy miejskiej Prachatic, miasta leżącego na tzw. Złotym Szlaku, ważnej drodze handlowej łączącej między innymi Pragę z Pasawą. Kościół po raz pierwszy wzmiankowany był w źródłach pisanych w 1359 roku. Jego budowa trwała stopniowo: wpierw wzniesiono prezbiterium, a po 1410 roku rozpoczęto budowę korpusu nawowego. Pace te zostały przerwane przez wybuch wojen husyckich.
W 1420 roku husyci mieli w północnej zakrystii kościoła spalić 85 mieszczan, lecz zniszczenia z tego okresu ograniczyły się jedynie do spustoszonych wnętrz, naprawionych po zakończeniu konfliktu w 1468 roku, choć wiadomo, że więźbę dachową wzniesiono z drewna ściętego między 1474 a 1475 rokiem. Budowę kościoła wznowiono dopiero pod koniec XV wieku, po uspokojeniu wewnętrznej sytuacji politycznej i sporów z Węgrami. Wzniesiono wówczas dwie wieże przy fasadzie zachodniej, a ostatecznie kościół wykończono na początku XVI stulecia.
W 1507 roku, niedługo po ukończeniu budowy, świątynia została uszkodzona przez pożar. Spłonęły wówczas obydwie wieże, lecz szczęśliwie więźba dachowa korpusu nawowego i prezbiterium przetrwała. Odbudowa po pożarze prawdopodobnie zakończyła się około 1516 roku. Wówczas na wschodniej ścianie prezbiterium umieszczono malowidło ścienne Ukrzyżowanie Chrystusa. Po wielkim pożarze miasta w 1832 roku wyższa wieża została zaadaptowana do obecnej postaci. Kościół został gruntownie naprawiony w latach 1936 – 1938.
Architektura
Kościół pod koniec XV wieku osiągnął formę monumentalnej, orientowanej względem stron świata, trójnawowej budowli halowej z szerokim prezbiterium, zakończonym od strony wschodniej wielobocznie (pięć boków ośmioboku) oraz dwuwieżowym masywem po stronie zachodniej. Wyższa z dwóch wież, południowa, osiągnęła 53 metry mieszczące sześć kondygnacji. Wieża północna prawdopodobnie nie osiągnęła pierwotnie planowanej wysokości. Od strony północnej i południowej przy styku naw bocznych i prezbiterium dobudowano zakrystię oraz kaplicę św. Jana (pierwotnie św. Krzyża). Masywnego wyglądu kościoła dopełnił wysoki dach o powierzchni 1500 metrów kwadratowych.
Bryłę kościoła posadowiono na cokole oraz opięto z każdej strony zewnętrznymi przyporami. Główne wejście do świątyni umieszczono w fasadzie zachodniej w dwudrzwiowym portalu z początku XV wieku, usytuowanym w płytkiej, sklepionej sieciowo kruchcie. Portal otrzymał bogate profilowanie i ostrołucznie zamknięty tympanon na który nałożono trzy wsporniki pierwotnie podtrzymujące figury. Przejścia zwieńczono dwuramienne, z konsolami w narożnikach zdobionymi rozetami. Rozdzielił je profilowany trzema wałkami filar, osadzony na wielobocznym, sfazowanym cokole. Obok kruchty usytuowany został ryzalit mieszczący klatkę schodową. Dodatkowe wejścia wiodły do naw bocznych od północy i południa, w trzecich przęsłach od wschodu. Obydwa tamtejsze portale otrzymały podobną formę z profilowanymi, osadzonymi na wysokich cokołach ościeżami, przechodzącymi bez kapiteli w ostrołuczne archiwolty. Oświetlenie kościoła zapewniły wysokie a zarazem stosunkowo wąskie okna korpusu oraz nieco szersze, ostrołucznie zamknięte, pierwotnie wypełnione maswerkami okna prezbiterium.
Wewnątrz korpusu nawy zostały zwieńczone późnogotyckim sklepieniem sieciowym, żebrowym, o nieco prostszych wzorach w nawach bocznych niż w nawie głównej. Zadanie ich podtrzymania otrzymały cztery ośmioboczne, osadzone na wydatnych, także ośmiobocznych cokołach filary, oraz wysoko założone ostrołuczne, profilowane arkady. Przy ścianach obwodowych żebra oraz nadokienne arkady zgrupowano w sięgające posadzki służki. Wyjątkiem była ściana wschodnia korpusu, gdzie po bokach arkady tęczy wtopiono w mur arkady międzynawowe, a wraz z nimi żebra sklepień. Sam łuk tęczy otrzymał profilowaną, pięcioboczną formę z ostrołucznym zwieńczeniem. Z obu stron osadzono na nim rzeźbione konsole mające podtrzymywać figury. W korpusie nawowym planowano umieścić boczne empory lub też nawy boczne miały być dużo niższe, gdyż utworzono nisko osadzone wyprowadzenia żeber, ostatecznie nigdy nie wykorzystane.
W prezbiterium zastosowano starsze sklepienie żebrowe, krzyżowe w dwóch przęsłach prostokątnych i sześciodzielne we wschodnim zamknięciu. Żebra prezbiterialne opuszczono na obłe służki, schodzące aż do posadzki i przecinające podokienny gzyms. W miejscach przecięć żebra spięto zwornikami, z których jeden otrzymał kształt głowy Chrystusa, inny popiersie św. Jakuba, a jeszcze inny formę baranka. Indywidualną cechą artykulacji ścian prezbiterium były umieszczone nad gzymsem podokiennym drobne, profilowane konsole.
Stan obecny
Kościół zachował gotycki układ i bryłę, natomiast najbardziej rzucającymi się w oczy modyfikacjami nowożytnymi są zwieńczenia obu wież oraz pozbawione maswerków okna (wschodnie w prezbiterium zostało nawet zamurowane). Zarówno zewnątrz jak i wewnątrz przetrwało wiele pierwotnych detali architektonicznych, w prezbiterium jeszcze XIV-wiecznych, w korpusie z XV i XVI wieku (portale, sklepienia, arkady, służki). Co więcej zobaczyć można późnogotyckie ławy, pastoforium z 1508 roku, a na zewnętrznej ścianie prezbiterium między przyporami fragmenty malowidła Ukrzyżowania Chrystusa z 1516 roku. Starsze średniowieczne malowidła przetrwały w bocznej kaplicy św. Jana. Od 2006 roku dla turystów udostępniona jest górna kondygnacja wieży południowej, z której można podziwiać zabytkowe centrum miasta.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Mareš F., Sedláček J., Soupis památek historických a uměleckých v politickém okresu Prachatickém, Praha 1913.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. III, Praha 1980.