Historia
Pouzdřany pojawiły się w źródłach pisanych po raz pierwszy w 1244 roku, kiedy to król Wacław I potwierdził klasztorowi augustianek w Brnie posiadanie we wsi winnicy. Na początku XIV wieku osada była własnością panów z Lipy, a dwór w Pouzdřanach należał do klasztoru w Dolní Kounice. W 1368 roku wieś sprzedana została przez Jindřicha z Lipy Mikulášowi Díté, a ten w 1375 roku, za zgodą Jana z Ołomuńca, ufundował przy zamku kaplicę pod wezwaniem Panny Marii. W latach 1490-1530 kaplica została gruntownie przebudowana w stylistyce późnogotyckiej, po czym przybrała wezwanie św. Mikołaja i Wacława. Kościół pełnił już wówczas funkcje parafialne.
W pierwszej połowie XVI wieku kościół został przejęty przez protestantów, którzy użytkowali go do okresu rekatolizacji związanej z upadkiem powstania antyhabsburskiego i wojną trzydziestoletnią. W tym czasie Pouzdřany były już małym miasteczkiem z prawem do trzech jarmarków dorocznych i jednego cotygodniowego. Wojna trzydziestoletnia nie zniszczyła osady, ale częściowo ją wyludniła, przez co kościół podupadł. W latach 1639-1649 wymieniana była jego więźba dachowa nad korpusem nawowym. Być może także wówczas założone zostały w kościele nowe sklepienia.
W 1696 roku Pouzdřany zniszczył pożar, z powodu którego spaleniu uległa między innymi plebania i wieża kościoła, na której rzekomo stopiły się nawet dzwony. W XVIII wieku kościół przeszedł mniejsze prace remontowe, w trakcie których wymieniono również jego wyposażenie. Większy remont przeprowadzono w 1880 roku, następnie w 1929 roku odnowiono wnętrze i wymieniono wyposażenie kościoła. W latach 90-tych XX wieku przeprowadzono remont elewacji i wnętrza kościoła.
Architektura
Kościół zbudowany został na niewielkim wzniesieniu w zachodniej części osady, na lewym brzegu rzeki Svratki, nieco powyżej jej połączenia z Jihlavą i ujścia do koryta Dyji. W okresie późnogotyckim uzyskał formę trójnawowej budowli halowej (wszystkie nawy jednakowej wysokości), z krótkim, niemal kwadratowym w planie, trójprzęsłowym korpusem nawowym, węższym i nieco niższym, wielobocznie od wschodu zamkniętym prezbiterium oraz z przystawioną do niego od północy masywną czworoboczną wieżą z zakrystią w przyziemiu.
Wszystkie elewacje korpusu i prezbiterium wzmocniono uskokowymi przyporami, w narożnikach rozmieszczonymi pod skosem, pomiędzy którymi przepruto duże ostrołukowe, dwudzielne okna z maswerkami. Elewacje wieży podzieliły na trzy części dwa gzymsy, przy czym dwie dolne kondygnacje doświetlane były jedynie niewielkimi otworami szczelinowymi, a górna przepruta została z każdej strony dużym oknem ostrołukowym, w celu lepszej donośności dźwięku dzwonów. Nawę i prezbiterium przykryto charakterystycznymi dla późnego gotyku wysokimi, stromymi dachami dwuspadowymi (o kilku połaciach nad wschodnim zamknięciem).
Główne wejście do wnętrza kościoła utworzono na osi fasady zachodniej, przez prostokątny portal z przecinającym się laskowaniem o ostrołucznym zamknięciu, wyprowadzonym z wysokiego cokołu. Wewnątrz przestrzeń korpusu podzielona została filarami na szerszą nawę główną i dwie węższe nawy boczne. Podsklepione prezbiterium połączono z nawą półkolistą arkadą tęczy. W północnej ścianie prezbiterium umieszczono wejście do zakrystii w przyziemiu wieży, poprzez portal o ostrołukowym i profilowanym obramieniu. Nad nawą funkcjonowała obronna kondygnacja, dostępna sfazowanym portalem dwuramiennym (siodłowym).
Stan obecny
Kościół zachował do dnia dzisiejszego późnogotycką bryłę bez poważnych zniekształceń nowożytnych. Unikatowa jest na Morawach więźba dachowa nad prezbiterium, pochodząca z 80-tych lat XV wieku. Sklepienia nad nawami i prezbiterium są już dla odmiany konstrukcjami nowożytnymi. Spośród późnogotyckich detali architektonicznych warte uwagi są maswerki okienne oraz portale.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Dohnalová P., Navrátil M., Nová zjištění k vývoji krovů kostela sv. Mikuláše v Pouzdřanech, „Průzkumy památek XXI”, 1/2014.
Fišera Z., Opevněné kostely: v Čechách, na Moravě a ve Slezsku, t. 2, Praha 2015.