Historia
Kościół św. Gawła w Poříčí zbudowany został między końcem XII wieku a drugą ćwiercią XIII wieku. W pierwszej połowie XVII wieku został przebudowany w stylistyce barokowej, w ramach odbudowy po pożarze z 1620 roku. W 1745 roku, w trakcie kolejnej nowożytnej przebudowy, obniżono północną wieżę, a drewniane zwieńczenie wieży południowej zastąpiono kamiennym w 1886 roku. Ponadto utworzono dwa ankesy przy wieżach i rozebrano romańską emporę. Następnie w 1901 roku pomalowane zostały wewnętrzne elewacje kościoła.
Architektura
Późnoromański kościół posiadał niewielkie rozmiary, ale stosunkowo bogaty układ przestrzenny. Składał się bowiem z nawy na planie prostokąta, czworobocznego prezbiterium o prawie tej samej szerokości, na wschodzie zakończonego półkolistą apsydą, a także z dwóch smukłych wież przy północnej i południowej ścianie nawy, umieszczonych na styku z prezbiterium, pierwotnie zwieńczonych drewnianymi izbicami. Co więcej pod prezbiterium umieszczona została obszerna krypta o takim samym kształcie co prezbiterium z apsydą.
Elewacje kościoła pierwotnie przeprute były niewielkimi otworami okiennymi o półkolistych zamknięciach i obustronnych rozglifieniach. Jedno takie okno osadzono na osi apsydy, kolejne zapewne doświetlało prezbiterium od południa. Nawa posiadała okno południowe, a być może także kolejne okna w ścianie zachodniej i północnej. Wejście do kościoła wiodło od południa, poprzez półkolisty, uskokowy portal z bogatym profilowaniem i zdobieniami w postaci guzów oraz kwadratowych wcięć w archiwolcie. Półkolisty tympanon pokryty został płaskorzeźbą.
Wewnątrz w zachodniej części nawy pierwotnie mieściła się empora. Z nawy do mocno wywyższonego prezbiterium prowadziło kilka schodów. Krypta skomunikowana była z górną częścią kościoła dwoma wąskimi korytarzami ze schodami, umieszczonymi w grubości muru północnego i południowego. Ten pierwszy prowadził do prezbiterium, drugi natomiast do przyziemia wieży. Kryptę przykryto sklepieniami krzyżowymi z szerokimi gurtami, opartymi na czterech wielobocznych filarach z kostkowymi kapitelami, ośmiobocznymi bazami i czworobocznymi cokołami.
Stan obecny
Kościół został znacznie przekształcony w okresie nowożytnym. Jego północna wieża jest dziś obniżona do poziomu nawy, południowa natomiast posiada neogotycką najwyższą kondygnację, w miejsce pierwotnej o konstrukcji drewnianej. Nowożytnymi dodatkami z XVIII wieku są dwa aneksy przy wieżach. Gruntownie zbarokizowana została fasada zachodnia nawy, a pozostałe elewacje pokryte są malowaniem imitującym kwadry. Większość okien została powiększona i zmodernizowana. Zachowało się romańskie okno wschodnie apsydy oraz otwory okienne krypty. W południowej ścianie nawy zachował się portal. Wewnątrz romański charakter zachowała krypta z dwoma pierwotnymi przejściami i sklepieniem, podczas gdy nawa i prezbiterium zatraciły pierwotne cechy stylistyczne. Między innymi przepadła romańska empora zachodnia.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Podlaha A., Soupis památek historických a uměleckých v Království českém, ročník 35. Politický okres benešovsý, Praha 1911.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. III, Praha 1980.