Historia
Zamek Pořešín został zbudowany pod koniec XIII wieku lub na początku XIV stulecia, przez przybyły z Moraw ród Bavorov ze Strakonic, co wyjaśniałoby rzadko spotykaną na terenie Czech bezwieżową formę architektoniczną budowli (możliwe jednak, iż forma taka została osiągnięta dopiero na skutek późniejszej przebudowy). Pierwsza informacja o zamku odnotowana została w przekazach pisemnych w 1312 roku, kiedy to na miejsce pierwotnego burgrabiego Jana z Vracova przyszedł Přibek z Pořešína. Zamek nie był więc rezydencją mieszkalną rodu Bavorov, ale służył jako centrum administracyjne ich dóbr, powierzanych w zarząd burgrabiom.
W 1317 roku właściciel zamku, Bavor III ze Strakonic, dokonał wymiany Pořešína z Vernéřem, Rackem i Přibíkem z Vítějovic, w zamian za majątek w Vítějovicach. Potomkowie nowych właścicieli posiadali zamek aż do wymarcia w 1423 roku. Z Pořešínem związali się o wiele mocniej niż Bavorovie, mieli bowiem w nim swą główną siedzibę mieszkalną i z niego się pisali. Najważniejszym członkiem rodu panów z Pořešína był Markvart I, który karierę rozpoczął w służbie Rožmberków, ale po 1375 roku wzmiankowany był na dworze królewskim jako hofmistrz cesarzowej Eliški Pomorskiej, ostatniej żony Karola IV Luksemburskiego. Okres życia Markvarta I był dla Pořešína czasem największego rozkwitu. W tym czasie zamek uzyskał najokazalszą formę i zaliczał się do czołowych rycerskich projektów budowlanych swoich czasów. W 1416 roku, wraz ze śmiercią Markvarta I, zamek przejął jego wnuk Markwart II. W tym okresie sytuacja społeczno – gospodarcza nie była już korzystna, a dodatkowo po wybuchu wojen husyckich Pořešín w 1423 roku obległy wojska Jana Žižki. Co prawda zamek nie został zdobyty, ale okoliczne dobra mogły zostać spustoszone.
Po śmierci Markvarta II prawdopodobnie doszło do częściowego podziału majątku. Przez pewien czas zamek wraz z częścią jego wyposażenia pozostawał w posiadaniu Hrocha z Maršovic, natomiast pozostała część majątku została przekazana Markvartowi Smilowi z Křemže. Sytuacja ta uległa zmianie po interwencji Oldřicha z Rožmberka, który w bliżej nieznanym czasie objął w posiadanie Pořešín. Po śmierci Jana i Hroška, synów Hrocha z Maršovic, Oldřich z Rožmberka prosił u cesarza Zygmunta o spadek po zmarłych. Cesarz wystawił w 1434 roku akt potwierdzający posiadanie zamku wraz z całym jego wyposażeniem, ale możliwe, że w chwili wystawienia dokumentu Pořešín był już w ruinie. Do zniszczenia doszło prawdopodobnie w tym samym 1434 roku, kiedy to z obawy przed zajęciem zamku przez husytów, Oldřich nakazać miał jego spalenie. W 1457 roku Pořešín był już opisywany jako opuszczony. Spory o roszczenia do niektórych części majątku ziemskiego trwały jeszcze do lat 60-tych XV wieku.
Architektura
Zamek wzniesiono na wąskim i podłużnym cyplu nad rzeką Malše, płynącą pod wschodnimi stokami oraz w nieco większej odległości obejmującą wzgórze od południa. Bezpośrednio od strony południowej i południowo – zachodniej Pořešín chroniła dolina lewobrzeżnego dopływu Malše, w której strumień wyżłobił strome i trudno dostępne zbocza. Taka forma terenu umożliwiała poprowadzenie drogi dojazdowej jedynie od strony północno – zachodniej. Zabezpieczono ją aż trzema poprzecznymi przekopami, oddzielającymi od zamku górnego dwa podzamcza.
Wjazd na teren pierwszego podzamcza znajdował się w czworobocznej wieży bramnej (lub przybramnej), usytuowanej w pobliżu południowo – zachodniego rogu, prawie trapezowego, wąskiego dziedzińca. Wieża miała dość cienkie mury o grubości zaledwie 0,8 metra, dlatego wątpliwe by była wysoka. Jej pomieszczenie na piętrze było ocieplane drewnianą okładziną i oświetlane pojedynczym oknem od południowego – zachodu. Za wieżą znajdować się mogła jedyna zabudowa zewnętrznego podzamcza, umieszczona przy murze w szerszej części południowo – zachodniej. Przed krawędzią zewnętrznego przekopu podzamcza dodatkowo spiętrzono ziemny wał, sam przekop zaś połączono po stronie północnej z dalszymi dwoma przekopami rozdzielającymi kolejne części zamku. To właśnie na szerokiej fosie musiała się opierać obrona zewnętrznej części zamku, ze względu na bardzo słabe mury posadowione na niepewnym statycznie terenie.
Wjazd na teren drugiego, wewnętrznego podzamcza usytuowano po stronie północnej, tak by trzeba było przebyć całą długość podzamcza zewnętrznego. Prowadził do niego drewniany most, zapewne w części zwodzony, przerzucony ponad poprzecznym rowem i dochodzący do czworobocznej, wysuniętej przed lico sąsiedniego muru wieży bramnej. Mury obronne wewnętrznego podzamcza łączyły się z obwarowaniami zamku górnego, dzięki czemu zabezpieczono boczne strony trzeciego przekopu, uniemożliwiając potencjalnym napastnikom wniknięcie do fosy. Być może południowy fragment obwarowań wewnętrznego podzamcza wysunięty był półkolistym łukiem, co umożliwiałoby flankowy ostrzał przedpola. Jedyną zabudową tej części był położony na południe od bramy budynek, prawdopodobnie o lżejszej konstrukcji drewniano – szachulcowej. Mógł on służyć jako stajnie.
Mur obronny zamku górnego ukształtowano w nieregularny ośmiokąt, dostosowany do naturalnego kształtu nadrzecznego cypla. Prawdopodobnie jego najstarszym i najważniejszym obiektem był prostokątny pałac, przystawiony do wewnętrznej ściany południowego muru. Był to trzykondygnacyjny dom z przyziemiem podzielonym poprzeczną ścianką działową na dwa pomieszczenia, prawdopodobnie o funkcji gospodarczej. Pierwsze piętro dostępne było po zewnętrznym, drewnianym ganku. W jego wschodnim pomieszczeniu znajdował się narożny kominek, kondygnacja ta musiała więc już mieć funkcje mieszkalne. Również drugie piętro miało bezpośrednie wejście z zewnętrznego ganku, jednak w odróżnieniu od dolnych kondygnacji podzielono je szachulcowymi ścianami na kilka mniejszych pomieszczeń.
W drugiej fazie rozbudowy zamku, na górnym dziedzińcu dobudowano więcej prostokątnych i wielobocznych budynków, dostawionych do ścian muru obronnego, pozostawiając wolną przestrzeń jedynie na północy. Prawdopodobnie w tym okresie północną część obwarowań, z powodu obawy przed obsunięciem, wzmocniono masywną przyporą. Problemy ze statyką mogły również wynikać z tego, iż całość murów obwodowych wówczas podwyższono. W koronie zwieńczone były one gankiem przeznaczonym dla straży i obrońców. Po stronie północnej, w pobliżu bramy wjazdowej mur został częściowo zburzony, a nowy wzniesiono bliżej przekopu. Pomiędzy starymi a nowymi ścianami powstała osobliwa załamana przestrzeń, którą na późniejszym etapie włączono w zabudowę przedbramia, wysuniętego w stronę fosy.
Być może w XIV wieku zamek broniony był cylindryczną wieżą o funkcji bergfriedu, usytuowaną w czołowej części muru otaczającego górny dziedziniec, tuż obok flankowanej bramy. W pierwszej połowie XIV wieku miała ona zostać rozebrana do połowy wysokości i włączona w obwód muru obronnego, którego koronę zwieńczono drewnianym bądź szachulcowym, krytym gankiem. Za tym założeniem przemawiałoby skośne usytuowanie najmłodszej fazy trzeciej (wewnętrznej) bramy oraz kształt północnej budowli narożnej, identyfikowanej z kuchnią zamkową.
Stan obecny
Obecnie zamek znajduje się w postaci słabo zachowanej ruiny. W najlepszym stanie widoczne są relikty dawnego południowego pałacu, z trzema ścianami obwodowymi zachowanymi aż do wysokości pierwszego piętra. W narożu nadal widoczne są pozostałości kominka. Fragmenty murów widoczne są również po stronie północnej dawnego zamku górnego i na terenie wewnętrznego podzamcza. W 2012 roku przed zamkiem otwarto muzeum poświęcone znaleziskom archeologicznym z zamków Pořešín i Velešín oraz Tichá. W muzeum znajduje się także replika pieca garncarskiego, rekonstrukcja kuźni zamkowej oraz niedawno ukończona średniowieczna kuchnia. Na zamku regularnie odbywają się wydarzenia kulturalne poświęcone różnym aspektom życia w średniowieczu
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Archeologický atlas Čech. Vybrané památky od pravěku do 20. století, red. M.Kuna, Praha 2015.
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Dodatky 2, Praha 2005.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Jižní Čechy, t. V, red. Z.Fiala, Praha 1986.
Menclová D., České hrady, Praha 1972.