Historia
Pierwsza wzmianka o targowej wsi Polná i jej założycielu Janie pojawiła się w 1242 roku. Data założenia zamku nie jest pewna, ale najczęściej za jego fundatora przyjmuje się Jindřicha z Lipy, który stał się właścicielem wsi w 1320 roku. Po nim majątek dzierżył jego syn Pertold, a następnie Čeněk z Lipy, który w 1356 roku sprzedał miejscowe dobra krewnemu, Ješkovi Ptáčkovi z Pirkenštejna, dzięki czemu przetrwała pierwsza bezpośrednia informacja o funkcjonującym już wówczas zamku.
Następca Ješka, Jan Ptáček z Pirkenštejna oraz jego syn Hynek (Hync) rozbudowali zamek, a osada Polná w drugiej połowie XIV wieku znacznie się rozwinęła. Znaczenie zamku oraz jego obwarowania wzmocniły się po wojnach husyckich, które Polná przetrwała najwyraźniej bez większych strat. Po śmierci Hynka jego córka Zofia wyszła za mąż za syna króla Jerzego z Podiebradów, Viktorína, który w 1468 roku sprzedał zamek możnemu Burianovi Trčkovi z Lípy. Nie utrzymał się on jednak długo na nowych włościach, gdyż jeszcze w tym samym roku Jerzy z Podiebradów w trakcie kampanii wojennej przeciwko swym politycznym oponentom zajął Polnę, a następnie podstępem zdobył ją wraz z zamkiem Zdeněk ze Šternberka. Jan ze Šternberka, ojciec Zdenka, główny przeciwnik Jerzego z Podiebradów, natychmiast przejął zamek i uczynił z niego bazę wojskową dla wojsk węgierskich Macieja Korwina. W 1479 roku po zakończeniu konfliktu czesko – węgierskiego Šternberkowie zostali zmuszeni do oddania zamku Viktorínowi, który przed 1486 rokiem dokonał jego przebudowy. Od tamtego roku nowym właścicielem był już Jan Boček z Kunštátu.
W pierwszej połowie XVI wieku właściciele zamku często się zmieniali i dopiero gdy Polná stała się w 1553 roku własnością panów z Hradca, sytuacja majątkowa nieco się ustabilizowała. W 1584 roku zamek spłonął aż dwukrotnie, co wymusiło na Zachariášu z Hradca gruntowną renesansową przebudowę. W 1597 roku rezydencję kupił Hertvík Zejdlic z Šenfeldu, któremu majątek skonfiskowano po upadku antyhabsburskiego powstania w 1620 roku. Dwa lata później cesarz podarował zamek biskupowi Ołomuńca, kardynałowi księciu Františkowi z Ditrichštejna, za którego dwukrotnie: w 1645 i 1647 roku zdobywali go i palili Szwedzi. W ramach odbudowy ród Ditrichštejnów dokonywał kolejnych nowożytnych przekształceń, które coraz bardziej zacierały pierwotny wygląd zamku. Kolejne pożary niszczyły rezydencję w 1735 i 1794 roku, co ostatecznie doprowadziło do konieczności wyburzenia części zabudowy w 1844 roku.
Architektura
Zamek wzniesiono na skalistym cyplu, chronionym rzeką oraz, pomimo bliskości osady, podmokłymi i bagiennymi terenami. W najwcześniejszej fazie cypel odcięto od reszty terenu przekopem, dzięki czemu obwarowania zamku otrzymały formę zbliżoną do owalu, czy też trójkąta.
Prawdopodobnie pierwszym murowanym elementem zamku była masywna okrągła wieża zwana Czerwoną, wkomponowana następnie we wschodni narożnik czworobocznego obwodu murów, które wydzielały niewielki dziedziniec. Najstarsze skrzydło mieszkalne stanęło przy najbezpieczniejszej północnej kurtynie muru. Było ono podpiwniczone i mieściło kaplicę. Z czasem w ciągu XIV i na początku XV wieku mały dziedziniec pomniejszył się jeszcze bardzie poprzez dostawienie dwóch kolejnych skrzydeł. Wolna od zabudowy pozostała jedynie południowo – wschodnia kurtynę w której funkcjonowała brama wjazdowa, chroniona przez stojącą obok Czerwoną Wieżę.
Brak miejsca na zabudowę gospodarczą wymusił rozbudowanie położonego na południu podzamcza, które otrzymało własne obwarowania z wieżą bramną. Prawdopodobnie po okresie wojen husyckich, za rządów Viktorína mury obronne podzamcza podwyższono, a narożnik wzmocniono cylindryczną wieżą przystosowaną do obrony ogniowej. Dodatkowo przed chroniącym podzamcze przekopem utworzono duże przedbramię z kolejną, tym razem czworoboczną wieżą działową, która miała odsunąć ewentualnego przeciwnika od rdzenia zamku. Od strony północnej zamek górny zabezpieczono drugim murem parchamu, poprowadzonego na stokach skalistego, opadającego w dolinę wzgórza. W jego narożniku zbudowana została cylindryczna basteja.
Stan obecny
Do dnia dzisiejszego przetrwały jedynie ruiny skrzydła północnego oraz skrzydło zachodnie zamku górnego, to ostatnie niestety w formie będącej wynikiem gruntownych nowożytnych przekształceń. W jego pobliżu zobaczyć można dolne fragmenty muru parchamu oraz cylindrycznej bastei. Na terenie dawnego podzamcza stoi obecnie półokręgiem nowożytna zabudowa, której ogólny układ powtarza obrys dawnych murów obronnych.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Dodatky 2, Praha 2005.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Východní Čechy, t. VI, red. Z.Fiala, Praha 1989.
Šimeček P., Kresebná rekonstrukce stavebního vývoje hradu v Polné od jeho založení do pozdního středověku, „Polensko: kulturněhistorický a vlastivědný sborník” Roč. 11, č. 2 (2002).