Historia
Według tradycji początki klasztoru sięgały przełomu XII i XIII wieku, kiedy to mnich Jurik z Břevnova miał w gęstych borach wokół późniejszych Polic wybudować swą pustelnię. Gdy zmarł w 1209 roku jego miejsce zajął diakon Vitalis z klasztoru na Břevnovie, który wraz z kilkoma braćmi wznieść miał drewnianą kaplicę Panny Marii. Pierwsza bezsporna informacja źródłowa o klasztorze pojawiła się w 1213 roku, kiedy to król Przemysł Ottokar I podarował Police nad Metují konwentowi břevnovskiemu. Miało to miejsce w czasach opata Kunona, za którego Police stały się już prepozyturą.
Około połowy XIII wieku, za břevnovskiego opata Martina, rozpoczęto budowę wczesnogotyckiego kościoła Panny Marii oraz zabudowań klasztornych, przy których wyrosła osada Police. Kościół klasztorny ukończono na przełomie XIII i XIV wieku, w czasach opata Bavora II, który był wielkim dobroczyńcą polickiego konwentu. Także zabudowania klauzury w dużej części zawdzięczały powstanie Bavorowi, miał on bowiem ufundować otoczony krużgankiem wirydarz, dormitorium, refektarz i kilka innych pomieszczeń. W 1306 roku dwóch mistrzów budowlanych: Petr i Mikulaš, miało otoczyć cały klasztor murem.
Klasztor i miasto spustoszone zostały w trakcie wojen husyckich, w trakcie najazdu katolickich Ślązaków z 1421 roku. Odbudowany konwent ponownie ucierpiał już w drugiej połowie XV wieku, podczas walk o tron czeski. W 1469 roku zastał zajęty i spalony przez wojska hejtmana Františka z Háje walczącego po stronie węgierskiego króla Macieja Korwina. W kolejnych latach został odbudowany i w 1560 roku powiększony o kaplicę św. Jana Chrzciciela. Niestety kościół klasztorny ponownie spłonął w 1566 i 1575 roku. Po roku 1676 przeprowadzono gruntowną przebudowę całego założenia, w 1684 poddano renowacji po raz kolejny kościół, a w pierwszej połowie XVIII wieku kontynuowano nowożytne przekształcenia, w trakcie których między innymi rozebrano średniowieczną wieżę kościoła. W 1785 roku zlikwidowano policki konwent, zaś kościół przejął funkcję świątyni parafialnej. W latach 1894-1895 w trakcie renowacji doszło do częściowej regotyzacji wnętrza kościoła.
Architektura
Kościół klasztorny wzniesiono jako wczesnogotycką trójnawową bazylikę, z prostokątnym w planie korpusem i dwuprzęsłowym prezbiterium posiadającym od wschodu wieloboczne zamknięcie. Fasadę zachodnią zamierzano zwieńczyć dwoma wieżami, lecz ostatecznie udało się wybudować jedynie wieżę południową. Ozdobą tej elewacji został natomiast portal wejściowy o głębokim, uskokowym ościeżu z ostrołuczną archiwoltą zdobioną misterną dekoracją roślinną (liśćmi klonu i kasztanowca). Podobnie udekorowano kapitele wałków ościeży nad którymi umieszczono profilowany gzyms. Gładki tympanon portalu pierwotnie wypełniony był biblijnym cytatem.
Wewnątrz nawa główna otrzymała 7 metrów szerokości, tyle samo co prezbiterium i o 2 metry więcej niż nawy boczne. Długość korpusu nawowego wyniosła 30 metrów. Podzielony został on na pięć przęseł w nawie głównej oraz dodatkowe przęsło zachodnie wstawione pomiędzy planowane wieże. W zachodniej części korpusu północne i południowe przęsła oddzielono od nawy głównej masywnymi ścianami, które miały podtrzymywać wieże. W przestrzenie tych przęseł wstawiono kaplice, natomiast pomiędzy nimi utworzona została kruchta wejściowa. Nawę główną od każdej nawy bocznej rozdzielono czterema filarami, połączonymi ostrołukowymi arkadami, przy czym arkady dodatkowo wzmocniono przez osadzenie na nich charakterystycznych pięciobocznych półfilarów łączących się w kluczach ostrołuków. Nawa główna pierwotnie przykryta była jedynie drewnianym stropem. Krzyżowo – żebrowe sklepienia naw bocznych osadzono na piaskowcowych konsolach i spięto zwornikami ozdobionymi motywami roślinnymi i antropomorficznymi.
Prezbiterium podzielone zostało na dwa czworoboczne przęsła ze sklepieniem krzyżowo – żebrowym oraz wieloboczne wschodnie zamknięcie przykryte sklepieniem sześciodzielnym. Żebra sklepienne prezbiterium przedłożono na walcowe służki zawieszone mniej więcej w połowie wysokości ścian, natomiast u góry spięto trzema zwornikami o podobnych dekoracjach jak w nawach bocznych. W ścianie prezbiterium znalazły się również sedilia z ostrołucznym zwieńczeniem oraz duża nisza, pierwotnie wypełniona polichromią z początku XIV wieku. Od nawy głównej prezbiterium oddzielono ostrołuczną arkadą tęczy z uskokową archiwoltą opartą na krótkich, wielobocznych służkach z kapitelami zdobionymi motywami liściastymi i profilowanymi impostami. Z obu stron służki nałożono jedna na drugą, przy czym bliższa ściany, spłaszczona, stanowiła zewnętrzny uskok archiwolty, a ta przyłożona do niej wewnętrzną część archiwolty.
Zabudowania klasztorne usytuowane zostały po stronie południowej kościoła, gdzie trzy skrzydła wraz z krużgankami zamknęły wewnętrzny wirydarz. Ich dokładny wygląd nie jest znany, wiadomo jednak z przekazów pisemnych, iż mieściły między innymi refektarz, czyli salę do spożywania przez braci posiłków oraz kalefaktorium, czyli ogrzewane przez całą zimę pomieszczenie. Miało ono być zamykane na kratę i drzwi, a prawdopodobnie mieściło się w pobliżu kuchni lub refektarza, najpewniej w skrzydle południowym. Funkcjonowało oczywiście także dormitorium, czyli duża sala sypialna mnichów, być może poprzedzielana ściankami działowymi na mniejsze cele. Zwyczajowo dormitoria braci najczęściej umieszczano na piętrach skrzydeł wschodnich, z bezpośrednim dostępem do kościoła, gdzie udawano się na nocne i poranne obrzędy, oraz z przejściem do latryn, przeważnie znajdujących się po przeciwnej stronie. Całość klasztoru wraz z rozległym ogrodem miała być od początku XIV wieku otoczona solidnym murem o długości około 632 metrów.
Stan obecny
Kościół klasztorny choć za wyjątkiem rozebranej wieży zachował pierwotny układ i bryłę, to od strony zewnętrznej uległ prawie całkowitej barokizacji. Ocalał jedynie wspaniały gotycki portal zachodni, wyróżniający się na tle nowożytnej fasady. Co nieczęsto spotykane większych przekształceń uniknęło natomiast wnętrze świątyni (poddane XIX-wiecznej regotyzacji), w którym wciąż widoczne są gotyckie sklepienia wraz z systemem ich podtrzymywania, arkady międzynawowe, arkada tęczy oraz zamurowane okno maswerkowe. Zabudowania klasztornej klauzury gruntownie przebudowano w okresie nowożytnym pozbawiając jakichkolwiek średniowiecznych detali architektonicznych.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Cechner A. Soupis památek historických a uměleckých v Království českém, ročník 45. Politický okres broumovský, Praha 1930.
Foltýn D., Sommer P., Vlček P., Encyklopedie českých klášterů, Praha 1998.
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. III, Praha 1980.