Historia
Pierwotny kościół Wszystkich Świętych wzniesiono w XIII wieku, na terenie ówczesnej wsi Malice. Pełnił on funkcję świątyni parafialnej, której podlegał kościół św. Bartłomieja w założonym pod koniec tamtego stulecia Pilźnie. Dopiero gdy w 1322 roku zakonowi krzyżackiemu udało się wyegzekwować patronat, kościół św. Bartłomieja przejął funkcję głównej świątyni miasta Pilzna.
Prawdopodobnie około połowy XIV wieku rozpoczęto gotycką przebudowę późnoromańskiego kościoła Wszystkich Świętych. W jej końcowej fazie lub krótko po ukończeniu prac nad korpusem i prezbiterium, około 1375 roku, do kościoła przystawiono kaplicę, później wykorzystywaną jako zakrystia.
Podczas oblężenia Pilzna przez husytów w latach 1433–1434 kościół został częściowo zniszczony. Naprawy przeprowadzono po zakończeniu wojen, tak iż ponownej konsekracji przez biskupa Mikuláša Molenotskiego dokonano dopiero w 1460 roku. W XVI wieku wpierw zasklepiono prezbiterium, a w 1590 roku zasklepiono nawę i wzniesiono też emporę. Na przełomie XVI i XVII wieku ściany ozdobiły napisy i polichromie o motywach religijnych.
Na początku wojny trzydziestoletniej wojska Mansfelda na krótki czas zamieniły kościół na owczarnię, lecz prawdopodobnie nie odniósł on poważniejszych szkód. W 1743 roku dobudowano barokowy przedsionek po południowej stronie nawy. Dalsze remonty miały miejsce w 1856, 1813, 1885, 1913 (konserwacja malowideł ściennych) i 1925 roku. W 1944 roku zniszczenia spowodowała bomba zapalająca, lecz budynek naprawiono w latach 1945-1946.
Architektura
Kościół zbudowano w dolinie rzeki Mže, na północno – wschodnim krańcu wzniesienia, po którego przeciwnej stronie, za jarem, usytuowany był na kolejnym wzniesieniu rycerski gródek. Po XIV-wiecznej przebudowie kościół uzyskał formę jednonawowej, orientowanej względem stron świata budowli, składającej się z korpusu na planie prostokąta i nieco węższego, mocno wydłużonego prezbiterium z trójbocznym zamknięciem po stronie wschodniej. Po stronie północnej do prezbiterium przystawiono prostokątną kaplicę (zakrystię). Całość budowli wzmocniono licznymi przyporami oraz opięto gzymsem podokiennym. Korpus przykryto dachem dwuspadowym, a prezbiterium stosunkowo wysokim dachem wielopołaciowym.
Oświetlenie korpusu zapewniały z trzech stron, przebite powyżej gzymsu, niewysokie okna ostrołuczne. Stosunkowo słabo oświetlone było prezbiterium z trzema dwudzielnymi oknami wschodnimi i tylko jednym po stronie południowej. Zostały one wypełnione maswerkami. Zakrystię wyposażono w jedno okno w ścianie wschodniej. Do środka nawy wiodły aż trzy portale, po jednym od południa, zachodu i północy.
Wnętrze nawy pierwotnie pokrywał płaski, drewniany strop. Sklepienie założono dopiero w XVI wieku, choć biorąc pod uwagę dużą szerokość nawy i utworzenie przypór, być może już początkowo planowano utworzenie sklepień z podziałem na dwie nawy. W prezbiterium bogatą sieć żeber późnogotyckiego sklepienia opuszczono na służki oparte na podokiennym gzymsie. W zakrystii założono system trójdzielnych, trójpodporowych sklepień, z żebrami stykającymi się bez wykorzystywania zworników.
Stan obecny
Kościół zachował układ z okresu gotyku wraz z murami obwodowymi korpusu, prezbiterium i zakrystii, jedynie od południa przystawiono nowożytną kruchtę. Wnętrze uległo częściowemu przekształceniu, zwłaszcza w nawie gdzie założono renesansowe sklepienie i wbudowano emporę. Zachowało się późnogotyckie sklepienia prezbiterium, ciekawy system sklepień trójpodporowych w zakrystii, maswerki w oknach prezbiterium, gotyckie portale w nawie i półkolisty portal do zakrystii, oraz profilowana arkada tęczy z XIV wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Mencl V., Česká architektura doby lucemburské, Praha 1948.
Rožmberský P., Kunčin hrádek a kostel Všech svatých v Plzni, Plzeň 1996.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. III, Praha 1980.