Plaveč – zamek z rotundą Wniebowzięcia NMP

Historia

   Pod koniec XII wieku lub na początku XIII stulecia w osadzie Plaveč zbudowana została kamienna rotunda pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny. Po raz pierwszy odnotowana została w źródłach pisemnych w 1216 roku, kiedy to niejaki Oldřich z Lutic przyznał cystersom jej prawo patronatu. Przez długi czas służyła jako prywatna kaplica dla mieszkańców położonej w pobliżu rycerskiej siedziby, po raz pierwszy wspomnianej w przekazach historycznych w 1234 roku.
   Budowę murowanego zamku prawdopodobnie przeprowadził Ranožír z Plavča, sędzia zamku w Znojmie w latach 1260-1268. Z pewnością obronno – mieszkalny budynek istniał już pod koniec XIII wieku, w czasach Vlka z Plavča. W posiadaniu jego potomków zamek pozostał aż do wymarcia rodu na początku XV stulecia, jednak po tym jak Boček z Plavča zbudował nowy zamek Lapikus pod koniec XIV lub na początku XV wieku, znaczenie starszej budowli spadło. Świadczyłoby o tym przekształcenie w 1448 roku podzamcza w gospodarczy dwór.
   W drugiej połowie XV wieku rotunda została porzucona i opuszczona niszczała przez długi czas. Zamek natomiast w 1498 roku kupił Petr z Kyjovic, a po 1512 roku ród Jankovškich z Vlašimia. Po połowie XVI wieku Plaveč nabyli Hodiccy z Hodic, którzy dzierżyli go do 1639 roku, przebudowując w międzyczasie na renesansową rezydencję. W drugiej połowie XVII wieku nowożytnym przekształceniom poddana została także rotunda. Ostatnimi prywatnymi właścicielami zamku byli w latach 1743-1945 członkowie rodziny Widmann, którzy po 1825 roku przebudowali go w stylu klasycystycznym. W 1868 roku pod rotundą zbudowali oni także swoją kryptę rodową.

Architektura

   Zamek usytuowano na niewielkim wzniesieniu w zakolu rzeki Jevišovki, po południowej stronie jej koryta. Część mieszkalna składała się z domu o wymiarach 27 × 10 metrów i grubości ścian dochodzącej do 1,5 metra. Przyziemie budynku podzielone było na trzy pomieszczenia, zwieńczone gotyckimi sklepieniami kolebkowymi. Rdzeń zamku, o wymiarach w przybliżeniu 37 x 34 metry, na zachodzie zabezpieczała od reszty terenu szeroka na 20 metrów sucha fosa, która otaczała także z pozostałych stron zamkowy pagórek.
   Na obszarze podzamcza po zachodniej stronie głównej części zamku funkcjonowała rotunda, wzniesiona na planie koła o średnicy 6,8 metra, z półkolistą apsydą po stronie wschodniej o szerokości 3,5 metra i głębokości 3,4 metra, przechodzącą w nawę prostą krawędzią. Mierząca około 5,5 metra wysokości nawa została rozczłonkowana prawdopodobnie dwoma półkolistymi oknami, przebitymi przez mur o grubości 1,1 metra. Apsydę doświetlono pojedynczym oknem w osi i przykryto konchą, sięgającą od szczytu arkady tęczy. Wejście do nawy wiodło od południa.

Stan obecny

   Zamek zachował się do dnia dzisiejszego w całkowicie przekształconej, nowożytnej formie, choć współczesne elewacje ukrywają w południowo – wschodniej części dawny, średniowieczny budynek mieszkalny w którym zachowały się pierwotne sklepienia kolebkowe. Zachowała się również rotunda, niestety zniekształcona nowożytnymi dużymi otworami okiennymi. Barokowa jest także wieńcząca jej nawę latarnia.

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Guth K., České rotundy, „Památky Archeologické”, XXXIV/1925.
Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí, Praha 2001.