Historia
Kamienny most w Písku został wzniesiony z inicjatywy króla Przemysła Ottokara II w trzeciej ćwierci XIII wieku, być może w początku lat 60-tych, gdy na miejscu często przebywał sam władca. Stanowił część tzw. Złotego Szlaku (łac. Semita Aurea), zwanego też Solnym, Pasawskim lub Czeskim, łączącego ziemie Czech i dalej region Bałtyku z dorzeczem Dunaju. Jego budowa związana była z założeniem przed 1254 rokiem miasta oraz budową sąsiedniego zamku królewskiego, nad którymi zapewne pracowała ta sama strzecha budowlana. Według jednej z teorii, miała ona na czas prac budowlanych tymczasowo przekierować rzekę Otavę na lewe koryto, a most wznieść w suchej odnodze, gdzie wykopano solidne fundamenty.
Pierwsza pisemna wzmianka o moście w Písku odnotowana została w 1348 roku, kiedy to król Karol IV Luksemburski zarządził, iż grzywny zbierane w mieście muszą być przeznaczane na jego utrzymanie. Następnie w 1351 roku wydano pozwolenie na założenie w pobliżu mostu szpitala krzyżowców z czerwoną gwiazdą („unum hospitale in pede pontis civitatis nostrae Pyscensis”). Kolejny przekaz z okresu średniowiecza odnosił się do powodzi z 1432 roku, w trakcie której woda miała przetoczyć się przez most i zerwać jego poręcze, być może o drewnianej konstrukcji. Sam most okazał się jednak na tyle solidną budowlą, że przetrwał napór rzeki, w odróżnieniu od praskiego Mostu Karola, który przez tą samą powódź utracił pięć arkad.
W okresie wczesnonowożytnym pierwsza katastrofa naturalna miała miejsce w 1544 roku. Usunięcie spowodowanych przez nią szkód wymagało znacznych nakładów finansowych, ponoszonych także po powodziach z 1551, 1559, 1582 i 1626 roku, a zwłaszcza w 1655 roku, po tym gdy kra zmyła pobliską tamę i młyn oraz uszkodziła most. W XVIII stuleciu oprócz powodzi z 1717 i 1740 roku, most uszkodziły w 1741 roku wycofujące się wojska francuskie, które zburzyły jedną z arkad przy prawym brzegu Otavy. W 1768 roku w trakcie wielkiej powodzi zniszczeniu uległy dwie skrajne arkady mostu oraz jedna z dwóch wież, które pierwotnie zabezpieczały przeprawę po obu stronach koryta rzecznego. Drugą celowo rozebrano w 1825 roku by ułatwić ruch. W 1841, 1845, 1853 i 1874 roku most musiał stawiać czoła kolejnym powodziom, a w 1940 roku wyjątkowo zmasowanemu naporowi kry. Tą ostatnią rozbijano przy użyciu materiałów wybuchowych, co doprowadziło do uszkodzeń mostu i okolicznych zabudowań.
W drugiej połowie XX wieku obawa o przyszłość zabytkowej budowli oraz chęć uchronienia miasta przed skutkami przyszłych powodzi, zainicjowała prace deregulacyjne koryta rzecznego. Zostało ono pogłębione, wyprostowane i poszerzone, co wiązało się między innymi z wyburzeniami wielu domów na obu brzegach Otavy. Dodatkowo most wzmocniono budową lodołamaczy z żelbetonowymi rdzeniami. W latach 1994-1996 przeprowadzono gruntowną renowację zabytku, prawdopodobnie dzięki której przetrwał on wielką powódź z 2002 roku.
Architektura
Most wzniesiony został na rzece Otavie, po północno – zachodniej stronie średniowiecznego miasta, w bliskim sąsiedztwie bramy Praskiej i miejskich murów obronnych. Jako że został zbudowany w poprzek rzeki pod niewielkim skosem i pierwotnie wchodził dość głęboko na prawy (miejski) brzeg, droga ku miastu musiała za przeprawą ostro skręcać, by osiągnąć bramę. Takie usytuowanie najpewniej było zamierzone, by ułatwić obronę miejskich murów obronnych i móc prowadzić ogień flankowy. W chwili budowy mostu rzeka płynęła stosunkowo płytkim i szerokim korytem, co mogło ułatwić prace budowlane, ale wymagało utworzenia bardzo długiej konstrukcji w celu połączenia obu brzegów. Do wykonania przeprawy wykorzystano ciosane granitowe bloki, układane w równe warstwy i łączone zaprawą wapienną, a niekiedy żelaznymi klamrami.
Písecki most otrzymał około 100 metrów długości i 6,2 metra szerokości. Utworzony na nim przejazd niesiony był pierwotnie przez osiem półokrągłych arkad o rozpiętości 7 – 8,2 metra, osadzonych na wysokości około 6 metrów nad poziomem wody na kamiennych filarach i ostrogach łamiących nurt rzeki. W jego przedpiersiu umieszczono liczne odpływy pozwalające na pozbywanie się nadmiaru wody deszczowej z nawierzchni przejazdu, rozmieszczone po jednym z obu stron każdego przęsła, tuż nad arkadą. Niektóre z ostróg zwieńczono wczesnogotyckimi kwiatonami o kształcie pączków lub kul, będącymi jedyną dekoracją elewacji mostu.
Pierwotnie most chroniony był przy obu wjazdach czworobocznymi wieżami czy też budynkami bramnymi. Lewobrzeżna brama stała na końcu mostu, nad ostatnim filarem, podobnie umieszczona była brama prawobrzeżna po przeciwnej, wschodniej stronie. Ta druga, choć wydawałaby się zbyteczna z racji pobliskich obwarowań miasta, z pewnością dodawała całemu założeniu symetrii i bardziej efektownego wyglądu. Co więcej południową część prawobrzeżnego przyczółka zabezpieczał mur oporowy o długości około 13 metrów, który prawdopodobnie pełnił funkcje przeciwpowodziowe i obronne. Przed nim znajdowała się miejska fosa, nad którą wiódł most zwodzony do bramy Praskiej.
Stan obecny
Kamienny most jest najstarszym zachowanym tego rodzaju zabytkiem na terenie Czech i jednym z najstarszych w całej Europie Środkowej, choć na przestrzeni wieków przeszedł liczne naprawy i modernizacje, związane zwłaszcza z licznymi powodziami. Największą zmianą była odbudowa fragmentu mostu przy lewym brzegu, prowadzona po zniszczeniu dwóch arkad w 1767 roku, kiedy to zastąpione zostały jednym dłuższym łukiem segmentowym i fragmentem pełnego muru. Przez to most jest dziś dłuższy o niecałe 10 metrów, choć badania archeologiczne wykazały, iż pierwotnie był on nieco dłuższy z drugiej strony, na prawym brzegu. Nie zachowała się także żadna z dwóch wież bramnych ochraniających wjazd na most. Dodatkiem barokowym są natomiast XVIII-wieczne posągi, dla których ustawienia potrzebna była adaptacja i rozbudowa oryginalnych filarów mostu. Obecnie, po odrestaurowaniu, jest on wyłączony z ruchu samochodowego i dostępny wyłącznie dla pieszych.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kuthan J., Česká architektura v době posledních Přemyslovců, Vimperk 1994.
Razím V., Středověká opevnění českých měst. Katalog Čechy, Praha 2020.
Šindelář J., Raně gotický most krále Přemysla Otakara II v Písku, Písek 1980.
Soukup J., Soupis památek historických a uměleckých v Království českém, ročník 33. Politický okres písecký, Praha 1910.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. III, Praha 1980.