Historia
Zamek został zbudowany między 1270 a 1285 rokiem przez ród panów z Medlowa, południowo-morawskiego miasta niedaleko Brna, których pierwszym znanym członkiem był Štěpán z Medlowa, odnotowany w źródłach historycznych jako burgrabia na zamku Děvičky w latach 1222 – 1223. Nazwa Pernštejn pochodzi z niemieckiego Bärenstein (Niedźwiedzi Kamień), zapożyczonego od przepływającej w pobliżu rzeki Nedvědickiej lub być może od gęstych borów porastających wówczas okoliczne tereny.
Na początku XIV wieku ród z Medlowa rozrósł się i podzielił na wiele gałęzi, budując między innymi zamki Aueršperk, Pyšolec i Zubštejn. Na samym Pernštejnie mieszkało wówczas sześć, a w połowie XIV stulecia aż dziesięć gałęzi klanu. Od finansowego bankructwa uchroniło ich przerzedzenie członków rodziny, choć i tak około 1380 roku Pernštejn musiał być oddany na krótko w zastaw margrabiemu Jodokowi. Na przełomie XIV i XV wieku sytuacja rodu radykalnie się zmieniła. Pernštejn był wówczas w rękach Viléma I, komornika brneńskiego i dwukrotnie morawskiego ziemskiego hejtmana, który w niespokojnych czasach panowania Wacława IV, a następnie Zygmunta Luksemburczyka, trudnił się także rozbojem.
W okresie wojen husyckich synowie Viléma, Bavor i Jan, stanęli aktywnie po stronie religijnych buntowników. Co prawda Pernštejn nie należał do najważniejszych husyckich punktów oparcia, lecz i tak ołomuniecki biskup Jan Železný próbował go zdobyć. Wysiłki te jednak były bezskutecznie. Po zakończeniu konfliktu Jan Pernštejn kontynuował pomnażanie rodzinnego majątku, a także przeprowadził rozległą przebudowę zamku, wymuszoną remontem po pożarze w 1460 roku. Na przełomie XV i XVI wieku Pernštejn dzierżył Vilém II, a po nim do połowy XVI stulecia Jan II. Był to okres największego rozkwitu i bogactwa dóbr pernštejnskich. W okres powolnego upadku Pernštejn wszedł w drugiej połowie XVI wieku, w czasach Vratislava I. Hulaszczy tryb życia jego synów doprowadził do jeszcze większych problemów finansowych, które zapoczątkowały stopniowe wyprzedawanie majątku. W 1596 roku zamek został sprzedany Pavelowi Katarynowi z Kataru, a sam ród panów z Pernštejna wymarł po mieczu niedługo później, w 1631 roku.
W okresie wojny trzydziestoletniej zamek dzierżyła rodzina Lichtenstein-Kastellkorn. Pod jej koniec, w 1645 roku, obwarowania zamku dowiodły swej siły, wytrzymując oblężenie szwedzkich wojsk. Dowódcą garnizonu zamkowego był wówczas Niklas Fleischinger z Auerspach, który sprawnie kierował obrońcami i dbał o wysokie morale, nawet w obliczu przewagi liczebnej przeciwnika. Zamek w trakcie oblężenia nie odniósł większych zniszczeń. Jego kolejnymi właścicielami od 1710 roku byli Stockhammerowie, Schröffelowie na przełomie XVIII i XIX wieku oraz Mitrovšcy z Nemyšla od 1818 roku. W 1945 Pernštejn został znacjonalizowany i przejęty pod opiekę państwa.
Architektura
Zamek wzniesiono na cyplu podłużnego grzbietu wzgórza i dostosowano kształtem do jego formy. W swej najstarszej fazie z końca XIII wieku składał się z podłużnego, nieregularnego obwodu murów o grubości 2 metrów, rozszerzającego się po stronie północnej, a zwężającego po południowej. Wjazd w obręb murów możliwy był od strony południowej po drewnianej rampie. W narożniku północnym usytuowana została cylindryczna wieża główna z ostrogą (ostrzem) skierowaną w stronę drogi dojazdowej do zamku. Bergfried ten (zwany Barborka) nie był połączony z obwodem murów, od których dzieliła go przestrzeń około 1 metra. Otrzymał 24 metry wysokości i średnicę wynoszącą 10,7 metra. Przyziemie wieży było ciemne i ciasne (jedynie 3,4 metra), jednak wyżej wewnętrzna przestrzeń osiągała aż 5 metrów średnicy, dzięki czemu pod koniec średniowiecza nietypowo była wykorzystywana na cele mieszkalne.
W wąskiej południowej części dziedzińca usytuowano najstarszy budynek mieszkalny, którego ciasne i ciemne pomieszczenia przyziemia częściowo wykuto w skale. Pierwotnie posiadały one płaskie, drewniane stropy, a sklepienia wprowadzono dopiero w połowie XV wieku. Po stronie wschodniej minimalną ilość światła zapewniały niewielkie okna wychodzące na wąską przestrzeń (szerokości 1,4 metra) między budynkiem a kurtyną muru obronnego, którą wiodła droga wjazdowa na dziedziniec. Powyżej przyziemia budynek posiadał jeszcze piętro na którym mieściła się pojedyncza duża tzw. sala rycerska, przebudowana w okresie późnego gotyku.
W pierwszej połowie XIV wieku powiększono obszar mieszkalny zamku. W narożniku północno – wschodnim dziedzińca wzniesiono wówczas nowy budynek na planie trapezu. W okresie tym rozwinęło się również podzamcze, otaczające kamiennymi murami rdzeń zamku. Jego pierwotna, gospodarcza zabudowa była drewniana lub szachulcowa i składała się z niewielkich budynków przystawionych do wewnętrznych ścian murów.
Pod koniec XIV wieku przedłużeniu ku północy uległ stary budynek mieszkalny (pałac), gdzie umieszczono sklepioną sień wejściową. Natomiast w grubym murze u podstawy wieży przekuto niszę ze zbiornikiem na wodę deszczową. Początkowo miała na zamku funkcjonować studnia, ale dwudziestometrowa, twarda skała zniechęciła budowniczych do jej wykucia. Jeszcze przed wybuchem wojen husyckich, na początku XV wieku Vilém I powiększył po raz kolejny główny pałac, dobudowując od północnego – wschodu wąski trakt ze schodami i pomieszczeniem, łączącym ciasny już dziedziniec z komorami starszej części budynku. Brak miejsca na zamku górnym wymusił potrzebę powiększenia skrzydła w narożniku północno – wschodnim. Po zewnętrznej stronie murów dostawiono do niego czworoboczną dobudówkę, opierającą się na schodzących ku podzamczu skarpach. Rozbudowie uległa również dolna część zamku. Podzamcze powiększono o część północno wschodnią (choć mogło ono zajmować ten teren już od samego początku), a ochronę bramy wzmocniono przez flankującą ją wieżę na planie nieregularnego czworoboku. Posiadała ona loch głodowy i dwie wyższe kondygnacje. Pod koniec XV wieku podwyższono ją o dwa kolejne piętra z narożnymi, skośnymi wykuszami okiennymi. Z inicjatywy Viléma I utworzono po stronie północnej drugie podzamcze. Idealnie nadawało się ono na siedziby dla zbrojnych i niezdyscyplinowanych drużyn, którymi możnowładca grabił swych przeciwników. Drugie podzamcze poprzedzono przekopem, fosę utworzono także pomiędzy pierwszym a drugim podzamczem.
Największa rozbudowa zamku została przeprowadzona w czasach Jana I, około 1460 – 1475. Jeszcze przed pożarem z 1460 roku na zamku górnym wzniesiono wschodnią wieżę mieszkalną i zamurowano pierwotną bramę wjazdową, zapewne z powodu ciasnoty jej przejazdu. Nowy wjazd na dziedziniec poprowadzono właśnie przed nową wieżą, we wschodniej kurtynie muru. W czasach Jana I cała przednia część obwarowań, począwszy od wąskiej przestrzeni między bergfriedem a murem, aż do północnych skalnych skarp przed obwarowaniami, została zabudowana ciągiem czteropiętrowych budynków, na których między innymi znalazły się wąskie pokoje zwane klauzurami. Połączył je kryty korytarz, nadbudowany na koronie dawnych wczesnogotyckich murów. Komunikację pionową zapewniała kręcona klatka schodowa, usytuowana między wieżą główną a pałacem.
Późnogotycka rozbudowa zaowocowała zwiększeniem obronności podzamcza, w którego południowym i północno – wschodnim narożniku wzniesiono cylindryczne wieże. Zbudowana w połowie XV wieku wieża południowa miała 10 metrów średnicy, natomiast nieco mniejsza wieża wschodnia o średnicy 8,3 metra zaopatrzona była w ostrogę (ostrze). Praktycznie cała kurtyna zachodnia miała już wówczas przystawiony długi ciąg gospodarczej zabudowy (w XV wieku były to głównie spichrze), kolejny późnogotycki budynek tzw. burgrabstwa wzniesiono na linii muru północno – wschodniego. Przed drugim podzamczem utworzono przedbramię o długiej szyi, zakończonej formą zbliżoną do barbakanu. Jego przedni mur miał aż 5,5 metra grubości, zaopatrzony był w trzy działowe komory, szereg strzelnic na ręczną broń palną i drewniany ganek dla obrońców. Przystawiono do niego późnogotycki budynek straży. W okresie tym cały zamek otoczony został niskim zewnętrznym murem. W XVI wieku ewentualnych napastników postanowiono jeszcze bardziej odrzucić w przedpole, wznosząc kolejne, trzecie już podzamcze, zamknięte od północnego wschodu podkowiastą wieżą działową, poprzedzoną półokrągłym bastionem.
Stan obecny
Zachowany do dnia dzisiejszego w późnogotycko – renesansowej formie (oraz barokowo – klasycystycznej jeśli chodzi o część wnętrz), Pernštejn uchodzi za perłę morawskich zamków i jeden z najważniejszych zabytków tego regionu. Dla zwiedzających udostępniony jest od 13 kwietnia do 31 października, jednak poza sezonem turystycznym nie we wszystkie dni tygodnia i o różnych godzinach, dlatego warto zajrzeć na oficjalną stronę zamku. Niestety miłośników fotografowania spotkać mogą spore utrudnienia, gdyż przewodnicy nie pozwalają fotografować nie tylko wnętrz, ale co jest już całkowicie absurdalne, nie pozwalają robić zdjęć nawet na dziedzińcu podzamcza.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Jižní Morava, t. I, red. Z.Fiala, Praha 1981.
Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí, Praha 2001.
Plaček M., Ilustrovaná encyklopedie moravských hradů, hrádků a tvrzí. Dodatky, Praha 2007.