Historia
Zamek Panna został wzniesiony w 1421 roku, w okresie trwających w Czechach wojen husyckich. W roku tym sławny husycki wódz i polityk Jan Žižka podbił okoliczne ziemie, dla obrony których wzniósł zamek Kalich nad Třebušínem. Po odejściu zostawił w nim wraz z załogą swego brata Jaroslava, któremu powierzył ukończenie prac. Sytuację tą spróbował wykorzystać katolicki możnowładca Zikmund z Vartemberka, skuszony hojnymi nadaniami ziemskimi przez króla Zygmunta Luksemburczyka. Jego atak i oblężenie zamku Kalich nie powiodły się jednak. Vartemberk nie zrezygnował i w celu szachowania przeciwników zbudował na północny zachód od Kalicha, w odległości zaledwie półtora kilometra od niego, swój własny zamek zwany Panna (dodatkowo na południowym wschodzie podobne zadanie powierzył powstałemu przed 1427 rokiem zamkowi Litýš). Nazwa nowej warowni – Panna (Dziewica) była symboliczna, chociaż dzisiaj nie wiadomo dokładnie, czy odnosiła się do symbolu Vartemberków czy Świętej Maryii Dziewicy, jako przeciwieństwa do husyckiego Kalicha (Kielicha).
Katolicka Panna została oblężona przez husytów już w 1422 roku, lecz vartemberski garnizon zdołał się obronić. Po raz drugi husyci podeszli pod zamek latem 1423 roku. Tym razem oblężeniem dowodził sam Jan Žižka, który zdołał przełamać obronę i zdobyć zamek. Husytom udało się więc zlikwidować zagrożenie swojego Kalicha od zachodu, a Panna stała się ich istotnym punktem obrony, aż do zakończenia wojen, czyli do klęski skrajnego odłamu husytów pod Lipanami w 1434 roku. Dowództwo nad zamkiem powierzono Haškowi Čelechovcowi z Kralovic, który dokonał jego rozbudowy i wzmocnienia.
W okresie powojennym zamek stał się gniazdem srożących się po okolicy rozbójników, złożonych z dawnych oddziałów husyckich, które nie mogły pogodzić się z klęską radykalnego skrzydła rewolucji pod Lipanami. Z tego powodu w 1437 roku obległy go wojska królewskie pod dowództwem Zikmunda z Vartemberka. Oblężeni wysłali co prawda jednego z obrońców do Hradca Králové z prośbą o pomoc, lecz został on złapany pod Pragą i zmuszony do przekazania garnizonowi Panny warunków poddania. Załoga zamku ostatecznie skapitulowała, zaś po zdobyciu Panna została zburzona i nigdy więcej nie była już odbudowywana.
Architektura
Zamek usytuowano na skalistym wzgórzu o wysokości 594 metrów n.p.m. o stromych stokach na wschodzie i nieco bardziej przystępnych na zachodzie oraz południu. Po stronie północnej, zachodniej i południowej, na różnych poziomach wysokości poniżej szczytu wzgórza, znajdowały się duże, mniej lub bardziej równe tarasy, wykorzystane pod zabudowę i obwarowania zamku.
Droga do Panny prowadziła od południowego – wschodu, z kierunku wsi Řepčice. Wpierw podchodziła pod wschodnie zbocze wzniesienia, a następnie stopniowo obchodziła szczyt po stronie północnej i zachodniej. Prawdopodobnie w tamtym miejscu ulokowano pierwszą bramę, poprzedzoną niewielkim, drewniano – ziemnym przedbramiem. Za nią w kierunku wschodnim rozciągał się rozległy, długi na około 150 metrów obszar podzamcza, będący w stanie zapewnić wystarczającą przestrzeń i zaplecze dla dużej armii. Zabudowa podzamcza była dość skromna i składała się z dwóch prostokątnych w planie budynków: pierwszego (11 x 5,5 metra) przystawionego do obwarowań tuż przy bramie, na niewielkim skalistym wywyższeniu i drugiego (11,5 x 6 metrów), także przylegającego do fortyfikacji obwodowych, na południowy – wschód od wejścia. Obydwa, podobnie jak obwarowania podzamcza, wzniesione były z drewna na kamiennej podmurówce. Długi południowy ciąg fortyfikacji podzamcza wzmocniono trzema dużymi wypukłościami obwarowań, formą bastionów, przystosowanych do użycia broni ogniowej. Spośród nich wąski i długi bastion południowo – zachodni (około 22×6 metra) był wysunięty daleko w przedpole, odgrodzony przekopem od podzamcza i zwieńczony drewnianą nadbudową o wymiarach około 6×6 metra, być może upodabniającą go bardziej do wieży. Kontrolował on niebezpieczny obszar na zachód od zamku, który w latach 1422 – 1423 służył husytom jako kluczowe miejsce w trakcie oblężeń.
Droga do zamku górnego prowadziła pod górę północno – zachodnim zboczem, zabezpieczonym drewniano – ziemnymi obwarowaniami trzeciej bramy zamkowej (drugiej jeśli nie liczyć zewnętrznego przedbramia), a następnie czwartej bramy po stronie północnej. Wjazd do trzeciej bramy flankowało od wschodu półkoliste wybrzuszenie obwarowań o charakterze drewniano – ziemnego bastionu, przylegającego do znajdującej się za nim skały. Choć droga od niej pięła się później ku północy, to obwarowania tej części zamku ciągnęły się daleko na wschód poniżej zamku górnego, aż łączyły się ze skałą na południowym – wschodzie. Poniżej czwartej bramy, od północy usytuowano jeszcze jedną linię obrony wzmocnioną czwartym drewniano – ziemnym bastionem o szerokości 10-12 metrów.
Teren za czwartą bramą otwierał się średniej wielkości platformą, uformowaną w dziedziniec, w północnej części którego usytuowano trójprzestrzenny budynek o wymiarach 15,5 x 6,5 metra. Jego wschodnia część zagłębiona była w ziemi, a całość najpewniej pełniła funkcje mieszkalne lub gospodarcze. Prawdopodobnie pośrodku dziedzińca mieściły się kolejne, bliżej nieznane zabudowania, a z południowo – zachodniego narożnika prowadziła bardzo stroma ścieżka, pokonująca różnicę około 13 metrów wysokości. Jeśli wiodła nią pierwotna droga dojazdowa do zamku górnego, to przeznaczona była tylko dla pieszych. Po stronie wschodniej ścieżka mijała owalne dzieło obronne o charakterze bastionu (10 x 5 metrów).
Zabudowę zamku górnego, który zajmował wąski szczyt skalistej grani, trudno obecnie wiarygodnie odtworzyć. Prawdopodobnie naprzeciwko wjazdu na dziedziniec, na zachodnim krańcu skalistej grani, znajdowała się czworoboczna wieża o wymiarach około 6 x 5,8 metra, górująca nad położoną niżej drogą dojazdową. Na wschód od niej stał zapewne główny budynek zamku, czworoboczny donżon o długości boków około 10 metrów, być może o wieżowym charakterze, z przyziemiem wyciosanym w skale. Zarówno wieża, jak i donżon były ogrzewane kaflowymi piecami. Od strony południowej, skalny grzbiet tworzył wąskie przejście, którym schodziło się na niewielki płaski obszar leżący na południowym stoku, poniżej górnego zamku. Zapewniał on dobrą kontrolę podzamcza.
Stan obecny
Zamek z powodu wykorzystanie do jego budowy głównie materiałów nietrwałych, nie zachował się do czasów współczesnych. Widoczne są jedynie pozostałości obwarowań ziemnych. Warownię pokrywa obecnie las, niemniej jednak z zachodniej i wschodniej części skalnego grzbietu roztacza się widok na sąsiedni Kalich, a także daleka panorama.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Severní Čechy, t. III, red. Z.Fiala, Praha 1984.
Sýkora M., Kalich, Panna a Litýš – tři hrady doby husitské na Třebušínsku, „Castellologica Bohemica”, 13/2012.