Historia
Zamek został wzniesiony w drugiej ćwierci XV wieku przez husyckiego hejtmana Jakoubka z Vřesovic, który podczas rewolucji zdołał uchwycić znaczące posiadłości w północno – zachodnich Czechach. Oltářík powstał w celu ich ochrony, a konkretnie by zabezpieczyć wsie Chrášťany i Děkovka przed katolicką szlachtą panów z Házmburka i rodem Kaplířów z Sulevic. Nazwa zamku pochodzić miała od położenia na stromej skale, która swoim kształtem przypominała ołtarz lub miała być odzwierciedleniem napiętego czasu wojen husyckich, kiedy to niektóre warownie przybierały nazwy symboliczne, np. Panna, Kalich, Sion.
Według źródeł pisanych zamek miał zostać zbudowany w okresie wojny, nie ma jednak pewności czy odnosiło się to do czasu rewolucji husyckiej (tj. do 1434 roku), czy do późniejszego okresu, w którym Jakoubek wdawał się też w inne konflikty, zwłaszcza dowodząc sojuszem miast Žatec i Louny. Kronikarz Bartošek z Drahonic opisując w 1435 roku majątek Jakoubka nie wymienił w nim Oltáříka, lecz i tym razem nie ma pewności czy pośród licznych dóbr hejtmana nie pominął tej mało znaczącej budowli.
Jako budowla o przeznaczeniu czysto wojskowym, zamek po zakończeniu wojen husyckich z pewnością stracił na znaczeniu. Pierwsza pisemna wzmianka o nim pojawiła się w 1450 roku, kiedy to Jakoubek i jego syn Jan oddali go w zastaw za 300 kop groszy Janowi z Polenska i z Vršovic. W 1468 roku od syna Jana, Mikuláša z Polenska, Oltářík odkupili Jan i Oldřich z Házmburka, którzy byli zainteresowani ochroną swych pobliskich majątków z północnego – zachodu. Późniejsze informacje były bardzo skąpe. Wiadomo jedynie, iż zamek pod koniec XV lub na początku XVI wieku przeszedł w posiadanie rodu z Illburka. Prawdopodobnie jako niezdatny do zamieszkania według nowych renesansowych potrzeb, został porzucony około 1531 roku. Jego opuszczenie mogło być również spowodowane pożarem.
Architektura
Niewielki zamek ze względu na niedostępność i doskonały widok na szeroką okolicę, usytuowano na skalistym, wulkanicznym wzniesieniu, górującym o ponad 250 metrów nad wsią Děkovka (565 metrów n.p.m.). Położenie takie praktycznie uniemożliwiało oblężenie go przy pomocy szybko rozwijającej się w XV wieku artylerii prochowej, lecz jednocześnie wpływało na skromne możliwości mieszkalne.
Od strony południowej i wschodniej stok zamkowego wzgórza był bardzo stromy, natomiast po stronie zachodniej i częściowo północnej wypełniały go bazaltowe skały w kształcie słupów lub obelisków, poniżej których znajdowała się niewielka płaska przestrzeń podzamcza. Droga dojazdowa do zamku otaczała całe wzgórze, przy czym na dużej części jej zewnętrzna partia wzmacniana była na stokach przed obsunięciem układanymi na sucho kamieniami. Ostatni etap drogi wznosił się wzdłuż bardziej przystępnego północnego zbocza, idąc od zachodu do zewnętrznej, nie poprzedzonej przekopem wieży bramnej, prowadzącej na podzamcze po prawej stronie lub po głębokim łuku na północnym – wschodzie do poprzedzonej niewielkim dziedzińcem głównej wieży. Początkowo uważano, iż wieża bramna była dostępna tylko pieszo, gdyż wejście do niej miało być nie szersze niż 90 cm, jednak w rzeczywistości przejazd miał od 1,6 do 1,8 metra szerokości a dodatkowo wjazdu nie zaopatrzono w pierwotnie planowane ościeża portalu. Podzamcze nie posiadało zabudowy murowanej, jedynie drewniane, niewielkie budynki gospodarcze. Mury obwodowe zamku mogły być częściowo drewniane, wzniesione z kamienia bez użycia zaprawy lub nie było ich wcale. Możliwe również, iż murami wypełniono jedynie wąskie przestrzenie między skałami, a pełniejszą formę otrzymał tylko mur po wschodniej stronie wieży głównej, otaczający tam nieduży dziedziniec i łączący się na północy z wieżą bramną.
Głównym elementem zamku była wielka wieża mieszkalna o trapezowatym kształcie z zaokrąglonymi narożnikami po stronie zachodniej. Posiadała wymiary 15,3 x 11,3 metra i mury grube na około 1,6 metra. Do jej elewacji południowej, blisko narożnika zachodniego, dostawiono kamienną przyporę lub podstawę wykusza. Przyziemie wieży, oparte na nierównym, pochyłym terenie, zostało podzielone przegrodą na dwie komory o różnej wysokości, z których wschodnia, oświetlona była wąskim oknem od południa i miała wejście z zewnątrz, dostępne po rampie przy wschodniej skale. Całe pierwsze piętro, o powierzchni około 5,5 x 12 metrów, zajmowała pojedyncza sala, do której wejście umożliwiał poprzedzony schodami portal. Jej oświetlenie zapewniało co najmniej jedno większe okno od północy z bocznymi ławami umieszczonymi w niszy. Zarówno przyziemie jak i piętro zwieńczone były płaskimi, drewnianymi stropami. Z poziomu przyziemia można się było również dostać do piwnicy, częściowo wyciosanej w skale, nieco mniejszej od górnych kondygnacji i doświetlanej dwoma otworami szczelinowymi.
Stan obecny
Zamek zachował się do dnia dzisiejszego w formie trwałej ruiny. Widoczne są fragmenty większości ścian wieży mieszkalnej, dochodzące w najwyższych miejscach do poziomu pierwszego piętra oraz ruiny zewnętrznej wieży bramnej. Wstęp na teren nieco zaniedbanego i wymagającego prac renowacyjnych zamku jest wolny, przy czym obecnie do głównej wieży wchodzi się poprzez powiększony szczelinowy otwór dawnej piwnicy. Ruiny stanowią przykład typowej, niewielkiej budowli strażniczo – obronnej z okresu wojen husyckich (wysokie, ciężko dostępne położenie, spiralna, łatwa do zatarasowania droga dojazdowa, prostota architektury).
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Severní Čechy, t. III, red. Z.Fiala, Praha 1984.
Lehký I., Sýkora M., Oltářík. Hrad Jakoubka z Vřesovic, Most 2015.
Menclová D., České hrady, Praha 1972.
Sýkora M., Hrady doby husitské, Most 2013.