Historia
W 1261 roku miasto Ołomuniec otrzymało od króla Przemysła Ottokara II przywilej pozwalający na wzniesienie tzw. domu kupieckiego. Następnie w 1378 roku margrabia morawski Jošt (Jodok) zezwolił na budowę budynku ratusza. Wraz z nim została założona rada miasta, a do ratusza przystawiono halę targową, jedno z głównych źródeł dochodów miasta. Ten pierwszy, jeszcze drewniany budynek ratusza zaczęto w latach 1410–1411 przebudowywać na bardziej okazałą budowlę. Pracom tym przeszkodził jednak wybuch wojen husyckich, a następnie pożar z 1417 roku. W latach 40-tych XV wieku podjęto przerwane prace, zadaszono wieżę i ukończono budowę ostatecznie w 1443 roku. W 1444 roku w źródłach wspomniana została kaplica św. Hieronima, będąca być może poprzedniczką kaplicy późnogotyckiej. Już w 1474 roku przeprowadzono rozległą rozbudowę, w trakcie której wzniesiono drugie piętro, wybudowano dużą gotycką salę i zbudowano pomieszczenie zegara astronomicznego. W 1491 roku konsekrowano przebudowaną kaplicę św. Hieronima.
Renesansowe przekształcenia rozpoczęły się w 1529 roku, kiedy to przebudowano salę rady i zainstalowano wschodni portal. W 1591 mistrz Hans Jost zbudował manierystyczną loggię, a w latach 1601–1607 przeprowadzono barokową przebudowę, zakończoną podwyższeniem wieży.
Po okresie wojny trzydziestoletniej miasto podupadło i zubożało. W latach 1849–1901 ratusz był siedzibą sądu okręgowego i innych instytucji państwowych, a rada miasta i burmistrz, urzędował w pobliskim pałacu Edelmanna. Barokowe modyfikacje zostały zastąpione klasycystycznymi podczas przebudowy w latach 1898–1904, po czym władze miejskie wróciły do ratusza. W latach 90-tych XX wieku odnowiono dachy, fasady i okna wykuszowe, a następnie cały budynek został odrestaurowany w latach 2017–2018.
Architektura
Ratusz z początku XV wieku składał się w przyziemiu z dwunawowej sieni okrytej sklepieniem krzyżowo – żebrowym z dwoma wejściami od strony rynku oraz dolną częścią nieukończonej jeszcze czworobocznej wieży. Pod koniec XV wieku miał już cztery skrzydła z dwoma kondygnacjami, mieszczącymi między innymi zegar astronomiczny i gotycką salę ceremonialną (dawniej zwaną Salą Publikacji) na pierwszym piętrze skrzydła północnego oraz późnogotycką kaplicę św. Hieronima na pierwszym piętrze po stronie południowo – wschodniej. Znaczną część pierwszego piętra skrzydła południowego zajmowała dwunawowa, sklepiona sala sądu miejskiego. Na parterze bardziej reprezentacyjnego skrzydła wschodniego znajdowała się dwunawowa sień wejściowa z krzyżowymi sklepieniami, do której przylegały spiralne schody prowadzące na piętro, do sali posiedzeń rady i do kancelarii, połączonej z pomieszczeniem na pierwszym piętrze północnej wieży, gdzie przechowywano archiwum miejskie i skarbiec. Parter północnego i południowego skrzydła budynku służył jako kramy dla kupców z Ołomuńca. Został zatem podzielony na szereg mniejszych pomieszczeń, dostępnych wprost z dziedzińca. Dwa podłużne skrzydła ratusza zostały połączone przez najpóźniejsze i najmniejsze skrzydło zachodnie, w którym rada miejska umieściła biura administracji miejskich majątków na piętrze oraz wagę miejską w przyziemiu. W części południowo – zachodniej ratusza urządzono miejskie więzienie.
Wieża oprócz pomieszczenia archiwum służyła także jako platforma wartownicza i ostrzegawcza. Otrzymała ona w planie kształt czworoboku o wysokości dziś dochodzącej wraz z hełmem do 75 metrów. Jej sześć murowanych kondygnacji rozdzielono na zewnętrznych elewacjach pięcioma gzymsami i przepruto pojedynczymi, niedużymi otworami okiennymi. Wewnątrz przyziemie przykryto kolebką, pierwsze piętro zwieńczono sklepieniem krzyżowym, drugie piętro przykryto natomiast płaskim, drewnianym stropem. W ścianach trzeciego piętra umieszczono wewnętrzne nisze, zaś w murze czwartego piętra znajdowała się latryna przykryta sklepieniem kolebkowym. Wieżę wieńczył drewniany ganek z którego straż mogła kontrolować miasto.
Późnogotycka kaplica otrzymała trapezoidalną nawę oraz prezbiterium umieszczone we wschodnim wykuszu. Po jego przeciwnej stronie, nad portalem wejściowym, umieszczono późnogotyckie freski ze sceną Sądu Ostatecznego. Sklepienie nawy utworzono w ten sposób, iż z dwóch dłuższych boków pięć żeber wybiega w górę i przecinając się tworzy u góry sieć. W dwóch miejscach konsole służek sklepiennych udekorowano w postaci popiersia młodszego mężczyzny i starszego mężczyzny z brodą. Jeszcze ciekawsze konsole zastosowano po bokach, gdzie zostały one “ucięte”, przez co jedno z dwóch spływających na każdą konsolę żeber niejako znalazło się w powietrzu. W prezbiterium zastosowano wzór dynamicznego sklepienia, utworzony przez okrągłe żebra, które przecinają się i dzielą w wielu miejscach. Niezwykle ozdobną elewację zewnętrzną otrzymał wykusz prezbiterium. Oparto go na maleńkiej konsoli, w której wyrzeźbiono popiersie brodatego mężczyzny, z którego w górę wychodzą dwa przecinające się żebra, zwieńczone tarczami herbowymi. Główną część wykusza zajęły trzy duże, ostrołukowe okna, ozdobione całą gamą maswerków i laskowań oraz czterema maszkaronami.
Stan obecny
Ratusz zachował się do czasów współczesnych w formie otrzymanej na skutek nowożytnych przekształceń. Ze średniowiecznych elementów zachowała się kaplica św. Hieronima, której wykusz jest uważany za arcydzieło czeskiego późnego gotyku. Ponadto we wnętrzu ratusza zachowało się wiele oryginalnych sklepionych pomieszczeń, w tym sala ceremonialna.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Fišera Z., Městské věže: v Čechách, na Moravě a ve Slezsku, Praha 2011.
Strona internetowa kralovskedilo.ktf.cuni.cz, Olomouc – Radnice.
Strona internetowa phoenix.inf.upol.cz, Radnice.
Strona internetowa spqo.cz, Radnice.