Historia
W okolicach późniejszego kościoła św. Maurycego już w XI wieku funkcjonowała niewielka rotunda, a w XII wieku kamienny budynek, być może romańskie palatium, będące centralnym punktem wczesnośredniowiecznej, słowiańskiej osady. Pierwsza wzmianka o kościele św. Maurycego zapisana została w 1257 roku. Jego budowa prawdopodobnie prowadzona była z fundacji biskupa Brunona z Schauenburku, jednego z głównych doradców i dyplomatów królów czeskich: Wacława I, a następnie Przemysła Ottokara II. Patronat nad świątynią pełniła wówczas kapituła ołomuniecka.
W XIV wieku kościół był parokrotnie niszczony przez pożary, z których ostatni miał miejsce w 1398 roku. Z pewnością wpłynął on na konieczność odbudowy, choć możliwe, że gotycka przebudowa kościoła trwała już od drugiej połowy XIV wieku, kiedy to szerokie kontakty biskupów ołomunieckich umożliwiły międzyregionalne połączenia z Czechami oraz ze Śląskiem. Zwłaszcza inspiracje ze Śląska (wrocławski kościół NMP na Piasku, kościół św. Piotra i Pawła w Namysłowie) mogły przyczynić się do późnogotyckiej formy kościoła. Prace budowlane przypuszczalnie rozpoczęto od wschodniej części świątyni, następnie od 1412 do 1453 roku budowano wieżę północną oraz zachodnią część korpusu nawowego, z kilkuletnią przerwą spowodowaną wojnami husyckimi. W drugiej połowie XV wieku powrócono do wykańczania części prezbiterialnej. Ten ostatni etap charakteryzowały regionalne związki artystyczne, szczególnie wpływy nowatorskiej architektury kościoła św. Jakuba w Brnie, a także pokrewieństwo z projektami wiedeńskich warsztatów i budowli takich jak katedra św. Stefana w Wiedniu czy kościoły parafialne w Steyr, Eggenburgu i Znojmie.
W 1498 roku kościół uszkodzony został na skutek pożaru. Nadzór nad naprawami powierzono mistrzowi Mikulášowi, ponadto na początku XVI wieku dokonano mniejszych modyfikacji, głównie w zachodniej części kościoła, gdzie między innymi wykonano portal w osi fasady i wieżyczkę z kręconą klatką schodową. Następnie w latach 20-tych XVI wieku podwyższono obie wieże przy użyciu cegły, zaś w 1572 roku, już w stylistyce renesansu, dobudowano północną kaplicę Edelmanna. Pożar miasta z 1709 roku spowodował remont kościoła prowadzony w stylistyce barokowej oraz dobudowanie w 1723 roku kruchty i wymianę wyposażenia wnętrza. Dwa lata później dobudowano również barokową kaplicę loretańską z grobowcem rodziny Petrášów. Pod koniec XIX wieku kościół został poddany gruntownej renowacji i regotyzacji, która na szczęście nie przyniosła zbyt radykalnych zmian wyglądu budowli.
Architektura
Kościół po późnogotyckiej przebudowie osiągnął formę dużej, trójnawowej budowli halowej o długości 42 metrów, szerokości 25 metrów i wysokości 22 metrów. Każdą nawę po stronie wschodniej zamknięto wieloboczną apsydą, przy czym prezbiterium zostało wyodrębnione zewnętrznie z bryły jedynie za pomocą większej długości środkowej części kościoła. Fasadę zachodnią zwieńczono dwoma masywnymi, czworobocznymi wieżami, przy czym większa południowa została znacznie bardziej wysunięta z bryły kościoła. Wzniesiono ją na planie regularnego kwadratu o wymiarach 12 x 12 metrów, przy wykorzystaniu kamiennych ciosów sięgających około 35 metrów wysokości.
Elewacje zewnętrzne kościoła, za wyjątkiem fasady zachodniej, wzmocniono licznymi przyporami, zapewniającymi stabilność wysokich murów i wewnętrznych sklepień. Pomiędzy przyporami przeprute zostały duże, ostrołukowe okna zapewniające dobre oświetlenie przestronnemu wnętrzu. Po stronie północnej do kościoła dostawiono kruchtę, pięcioboczną, dwukondygnacyjną zakrystię oraz zaraz obok niej kolejną gotycką kruchtę, tak zwaną małą zakrystię. Gotycka kruchta osłoniła także wejście do kościoła po stronie południowej. Przy wieży południowej od północy na początku XVI wieku umieszczono cylindryczną wieżyczkę z klatką schodową o dwóch przeciwległych spiralach schodów podpartych trzema smukłymi kolumnami.
Wewnątrz kościoła zastosowano całą gamę różnorodnych sklepień. W nawach bocznych umieszczono kombinację wzorów sieci i gwiazdy, natomiast w nawie głównej trzy kolejne przęsła utworzyły sieć z charakterystycznym motywem rombów. We wschodniej części kościoła sklepienia przeszły w gwiaździste, w zachodniej zastosowano głównie zwieńczenia krzyżowo – żebrowe. W północnej wieży, czyli w najstarszej części kościoła, w przyziemiu usytuowano kaplicę Świętej Trójcy. Jej przestrzeń została zwieńczona sklepieniem gwiaździstym, uważanym za konstrukcję pochodzącą z okresu przed husyckiego.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Fišera Z., Opevněné kostely: v Čechách, na Moravě a ve Slezsku, t. 2, Praha 2015.
Morawitz S., Der Chor von St. Moritz in Olmütz (Olomouc) im Spannungsfeld architekturgeschichtlicher Erfindungen des mitteleuropäischen Spätmittelaltelters. Alte Beobachtungen und neue Erkenntnisse „Ars”, vol. 53, 2/2020.
Strona internetowa hrady.cz, Olomouc, kostel sv. Mořice.
Strona internetowa kralovskedilo.ktf.cuni.cz, Olomouc – Kostel sv. Mořice.
Strona internetowa wikipedia.org, Kostel svatého Mořice (Olomouc).