Historia
Pierwotny, późnoromański kościół w Novym Kostelcu został wzniesiony około połowy XIII stulecia. Najwcześniejsza wzmianka pisemna o świątyni Narodzenia Marii Panny odnotowana została dopiero w opisie diecezji praskiej z lat 1344 – 1350. W okresie tym kościół został poddany gotyckiej przebudowie, w trakcie której między innymi wzniesiono nowe prezbiterium. Świątynia znajdowała się wówczas na ziemiach dóbr zamku Borotín i podlegał jej tamtejszy kościół filialny, oddzielony od Kostelca w 1386. Do 1416 roku w kościele Narodzenia Panny Marii obowiązywała liturgia katolicka, później na skutek rewolucji zastąpiona obrządkiem husyckim. W 1556 roku Kostelec przypadł na własność Bohuslavovi Malovcovi, przez co wyszedł z majątku borotínskiego. Po klęsce w bitwie pod Białą Górą i upadku antyhabsburskiego powstania kościół znów został przejęty przez katolików, wcześniej jednak spaliły go wojska cesarskie. Pomimo napraw z 1875 roku, po pierwszej wojnie światowej kościół znajdował się złym stanie i musiał w 1928 roku przejść renowację, powtórzoną w 1946 roku z powodu groźby zawalenia stropu.
Architektura
Kościół w okresie gotyku składał się z jednonawowego korpusu oraz węższego prezbiterium opiętego wysokimi przyporami, o wielobocznym zamknięciu po stronie wschodniej. Po stronie północnej usytuowana była masywna, czworoboczna, oryginalnie dwupiętrowa wieża z półokrągłą, romańską jeszcze apsydą przy ścianie wschodniej, prawdopodobnie będącą pozostałością starszej rotundy. Całość kościoła otoczona była murem, oryginalnie o funkcji obronnej, od południa podpieranym trzema przyporami. Otrzymał on 0,85 metra grubości i bramę po stronie południowej.
Nawę oraz prezbiterium przepruto wysokimi, ale dość wąskimi, rozglifionymi oknami ostrołukowymi, z maswerkami w formie trójliści i czwórliści. Wnętrze prezbiterium przykryto sklepieniem żebrowym, krzyżowym nad przęsłem czworobocznym, sześciodzielnym nad wschodnim zamknięciem. Nawa pierwotnie posiadała płaski, drewniany strop. W sklepionym krzyżowo przyziemiu wieży umieszczono zakrystię. Wnętrze wieży pierwotnie oświetlały małe otwory szczelinowe na niższych kondygnacjach oraz romańskie biforia na górnym piętrze.
Stan obecny
Dzisiejszy wygląd kościoła jest wynikiem wielu przekształceń i rozbudowy późnoromańskiej bryły o gotyckie prezbiterium. Niestety zabytek nie uniknął zmian w okresie nowożytnym. Zamurowano wówczas okno zachodnie, przekształcono szczyt zachodni, podwyższono wieżę i przykryto ją cebulastym hełmem, a od północy podparto przyporą. Powiększeniu uległo okno północne w wieży oraz okno w apsydzie. Od południa dostawiono prostą kruchtę.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Fišera Z., Opevněné kostely: v Čechách, na Moravě a ve Slezsku, t. 1, Praha 2015.
Líbal D., Katalog gotické architektury v České republice do husitských válek, Praha 2001.
Umělecké památky Čech, red. E.Poche, t. II, Praha 1978.