Historia
Zamek Nístějka, usytuowany przy starym szlaku prowadzącym przez dolinę Izery, prawdopodobnie został zbudowany w pierwszej połowie XIV wieku. Najstarsza pisemna wzmianka o nim odnotowana została w 1369 roku, kiedy to miejscowe dobra dzierżył niejaki Jindřich z Valdštejna („Henrici de Waldenstayn dicti Nyestyeczka”). Przed 1383 rokiem Jindřich z Valdštejna sprzedał Nístějkę i udał się na Morawy w służbę margrabiego Jodoka. Skonfliktował się tam z biskupem ołomunieckim i został nawet ekskomunikowany, ale aż do śmierci w 1410 roku używał predykatu „z Nístějki”, zapewne dlatego, iż była to jego pierwsza siedziba.
Pod koniec XIV wieku zamek przeszedł w posiadanie rodu Vartemberków. W 1396 roku bracia Vilém, Václav i Jindřich dokonali podziału rodzinnego majątku. Valdštejn oraz górskie dobra związane z Nístějką uzyskał wówczas najmłodszy Jindřich, który choć w 1398 roku pisał się z Nístějki, to zapewne jednak częściej przebywał na zamku Valdštejn. W 1410 roku sprzedał górski zamek Václavowi (Vankowi) z Jenštejna, po którym na Nístějce siedział jego syn, Mikuláš z Jenštejna zwany Nístějka, zwolennik Jerzego z Podiebradów. Mikuláš zmarł w 1459 roku. Z nieznanych powodów majątku nie odziedziczył po nim żaden z braci ani krewnych. Zamek przypadł królowi, a ten podarował go swemu zwolennikowi, najwyższemu komornikowi królestwa, Majnušowi z Hryzela. Doprowadziło to do konfliktu z pretendentem do spadku, bratem Mikuláša, Arnoštem. Spór zapewne został rozstrzygnięty pokojowym kompromisem.
Dzięki badaniom archeologicznym wiadomo, iż kres funkcjonowania zamku nastąpił w drugiej połowie XV wieku, na skutek pożaru. Potwierdzająca to pośrednio wzmianka zapisana została w 1492 roku, gdy wspomniane zostały jedynie dobra nístějskie, ale nie sam zamek. W 1514 roku w umowie sprzedaży dóbr Jana Svojanovskiego, a następnie w 1519 roku, zamek odnotowany został jako opuszczony.
Architektura
Zamek usytuowano na wysokiej, podłużnej grani, dominującej nad doliną rzeki Izery i potokiem Vysockim. Strome zbocza zapewniały mu całkowite bezpieczeństwo od strony północnej, południowej i wschodniej, ale od północnego – zachodu konieczne było zabezpieczenie drogi dojazdowej przekopem. Dodatkową ochronę bramy zapewniała cylindryczna wieża. Nie była ona powiązana z murami obwodowymi i zapewne pełniła funkcję typowego bergfriedu. Wokół niej znajdowała się najobszerniejsza część zamku, która stopniowo zwężała się w kierunku południowo – wschodnim, ku skalnemu cyplowi. Usytuowane za wieżą jamy i wyciosane w skałach otwory, świadczyłyby o istnieniu tam zabudowy drewnianej.
W najbezpieczniejszym miejscu, w południowo – wschodniej części zamku usytuowano zabudowę mieszkalną. Było to ciekawe, dwu lub trzykondygnacyjne założenie, poprzedzone stojącą na zachodniej, osobnej skale czworoboczną wieżą lub budynkiem. Komunikacja między obydwoma konstrukcjami odbywać mogła się jedynie za pomocą mostu lub drewnianej kładki, być może nadwieszanej na wysokości górnej galerii obronnej. Takie umiejscowienie mostku rozwiązywałoby problem małej głębokości skalnej szczeliny pomiędzy budowlami, a jednocześnie omijałoby piwnice w dolnej części budynków, jednak funkcjonować mogłoby jedynie przy założeniu, iż przednia część budynku południowo – wschodniego była wyższa niż jedna kondygnacja.
Główny południowo – wschodni budynek mieszkalny być może miał w planie kształt prostokąta, wzmocnionego od strony skarpy dwoma przyporami. Wewnątrz na poziomie przyziemia znajdowały się dwa pomieszczenia z płaskimi, drewnianymi stropami. Górne kondygnacje zapewne nie były już dzielone, a ich ogrzewanie zapewniał kaflowy piec. Przed pałacem znajdował się mały, wieloboczny dziedziniec lub co bardziej prawdopodobne część parterowa budynku według alternatywnej rekonstrukcji (w przypadku otwartego dziedzińca mógłby być on zalewany przez wodę deszczową). Wiodła z niego szyja do pomieszczenia w przyziemiu części południowo – wschodniej budynku. Umieszczony był tam także zbiornik na wodę lub pszenicę.
Stan obecny
Do czasów współczesnych przetrwały jedynie niewielkie relikty murów, spośród których najbardziej wyróżnia się dolna część cylindrycznej wieży. Wstęp na teren ruin jest wolny. Prowadzi do nich żółty szlak turystyczny z miejscowości Hradsko.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Durdík T., Ilustrovaná encyklopedie českých hradů, Praha 2009.
Hrady, zámky a tvrze v Čechách, na Moravě a ve Slezsku. Severní Čechy, t. III, red. Z.Fiala, Praha 1984.
Špráchal P., K podobám obytného paláce na hradě Nístjce, „Zpravodaj klubu augusta sedláčka Hlaska”, ročník XXI, 2010.
Špráchal P., Nístějka. Zřícenina hradu východně od Vysokého nad Jizerou, Hukvaldy-Dobrá 2012.